Quantcast
Channel: Pontevedra nos anos do medo
Viewing all 229 articles
Browse latest View live

"...con la gente marinera"

$
0
0
No hay quien pueda,
no hay quien pueda,
con la gente marinera,
marinera, pescadora,
no hay quien pueda, por ahora.
Así empeza unha copla moi popular e coñecida que se canta a miúdo en moitos lugares; menos coñecida é outra versión da copla que se cantaba polos soldados republicanos. Era habitual que, tanto polos golpistas como polos republicanos, se utilizasen cancións populares ás que se lles modificaba a letra para adaptalas á función de darlle ánimos á tropa e outras finalidades propagandísticas. A versión que copiamos a continuación é a que os responsables de prensa e propaganda do exército republicano difundiron co título de “Los marinos de la República”, da que aparecen versións con pequenas diferencias:
No hay quien pueda,
no hay quien pueda,
con la gente marinera,
marinera, luchadora,
que defiende a su bandera.
Si te quieres venir
con nosotros al mar
tendrás que combatir,
tendrás que pelear.
Non faltaba a referencia ao afundimento, por parte dos republicanos, do cruceiro Baleares no mes de marzo de 1938 no combate naval máis importante da guerra. A estrofa é a seguinte:
Y si quieres saber
donde está la Legión,
la tendrás que buscar
en el fondo del mar.
El Baleares salió,
¿dónde está?, ¿dónde está?
Se llevó a la Legión
hacia el fondo del mar.
Por parte dos mandos sublevados sempre se contemplaron con receo as quintas procedentes da Mariña, das que se dubidaba da súa lealdade; aparte do aliñamento da maioría da mariñeiría coa República, a zona costeira tiña moita presencia do sindicalismo, maioritariamente cenetista. Hai moitos feitos que proban o anterior: Faustino García conta no seu diario que, cando estaban na Caixa de Recluta de Pontevedra quintos procedentes da Vilagarcía, Marín, Cangas e outras localidades, contestaban aos gritos de ¡Arriba España! e ¡Viva Franco! que daban os oficiais, con vivas á “Gloriosa Marina”.
Esta expresión unánime, aunque aparentaba no ser subversiva, sí lo era en el fondo, puesto que, además de no secundar su actitud, significaba simpatía al menos hacia la Marina leal, por ser la casi totalidad; y era, al mismo tiempo, una protesta colectiva por llevarnos a formar unidades del Ejército de tierra, siendo todos inscritos de Marina. Así lo han interpretado también ellos, que llegaron a llamarnos “rojos”, por un altavoz que allí tenían instalado para darnos instrucciones y leernos repetidamente los artículos del Código Penal militar que ellos creían nos podrían frenar nuestras aspiraciones.

Tamén na propia documentación militar aparecen referencias a esta desconfianza: nunhas dilixencias previas instruídas no ano 1938 sobre a conduta do soldado Francisco Fresco, de Bamio (Vilagarcía), aparece a denuncia dun tenente da Guardia Civil pontevedresa, destinado ás ordes do Coronel Inspector de los Campos de Concentración de Prisioneros, na que fai constar que se aumentara a escolta para vixilancia dos presos destinados aos Batallóns de Traballadores e siendo en su mayoría individuos pertenecientes a reemplazos por la marina, donde existía un gran foco de comunistas, procedía a pedir informes ás localidades de orixe dos soldados para saber en todo momento a súa ideoloxía. A pesar de que os informes considérano como un perigoso extremista, non se puido probar que tivera unha actuación contraria ao golpe en xullo do 36; a sanción consistiría en asignalo a postos de vangarda dentro do batallón e onde sería oportunamente vixiado.

O "Rabioso" en Tui.

$
0
0
        
  Adicado aos amigos e amigas de Levada Libre que sempre   fan de Tui unha terra para sentirse a gosto.
Nunha folga de solidariedade en Tui, prodúcese unha explosión e incendio no establecemento de Modesto R. Conde a quen os traballadores consideran “cristero”. Este e outros sucesos serven para que o responsable da Guardia Civil en Tui, o tenente Francisco González Rodríguez “O Rabioso” dea renda solta ás súas actuacións represoras contra o mundo sindical tudense e, especialmente, contra os membros máis destacados das súas agrupacións nas quepreponderancia da CNT era total.
Sucédense unha serie de rexistros, detencións, utilización de confidentes para amañar testemuños, etc; isto dá lugar a que se expoñan ao gobernador civil, Ángel del Castillo, unha serie de queixas sobre a actuación do “Rabioso” e ao mesmo tempo, dende o semanario Solidaridad Obrera, órgano da anarquista Confederación Regional Galaica, dásellevoz aos represaliados da cidade.
O 16 de xullo de 1932, baixo o título de “La represión en Tuy”descríbese a situación:
Tuy está en manos de una gentuza indeseable. Un bicho con todas las características de una alimaña, es dueño de la población. Un ser degenerado, inmoral, con todos los antecedentes por haber estado en presidio, es el encargado de señalar a las personas que puedan ser un estorbo al caciquismo para enviarlas luego a la cárcel. [...] Porque un gobernador que sienta la dignidad del poder civil no tolera los desmanes del teniente de la guardia civil que cree que Tuy es un trozo de África. [...] es indispensable que cese el teniente de la guardia civil y que ese pingajo de hombre llamado “Papaluces” deje de ofender a un pueblo que quiere vivir con arreglo a las leyes de la decencia.
Pero as denuncias máis fortes escríbense no número correspondente á vindeira semana, nun titular a seis columnas: “Frente a una monstruosidad. En Tuy sigue el caciquismo violando los más sagradois derechos de ciudadanía, libertad y justicia. Solidaridad para los aherrojados.”: destacados dirixentes sindicais, encarcerados na prisión de Tui, escriben artigos que poñen na diana ao tenente “Rabioso”. Gumersindo Rodríguez “Santiaguiño”, despois de lembrar os sucesos de Sobredo, dos que afirma que foron obra da “vil canalla caciquil” e dun tenente “neurótico, instrumento ciego al servicio del mal”, arremete contra as actuacións policiais na cidade:
La represión de que somos víctimas los proletarios de Tuy, lejos de atenuarse, aumenta en ferocidad cada día que pasa. La caciquería local coaligada como siempre con curas y cristeros, está vengándose ahora de los disgustos que la clase trabajadora organizada le ha ocasionado en fecha aún reciente. [...] Su domicilio [o do tenente]sigue convertido en ergástula en el que los trabajadores permanecen veinte y cuatro y más horas amontonados como fardos en un pasillo sin luz ni ventilación. Por su cuenta y demostrando una absoluta ausencia de pudor, expulsa a una pobre mujer, encarcela a otras, registra domicilios a discrección (sic) sin mandamientos judiciales, violenta muebles, revuelve y lo husmea todo.
Manifesta que son 46 os obreiros detidos e cualifica as actuacións do “Rabioso” de atropelos incualificables e sadismo indignante. Remata afirmando que os traballadores tudenses están á mercede de “obscurantistas y ultramontanos”pero iso non lles asusta porque, coa solidariedade de “nuestros hermanos de la región”, sairán desta proba coa fronte alta.
Tamén escribe nese número Dalmacio Bragado, quen fora detido en Vigo debido ás acusacións dun confidente que asegurou telo visto en Tui nos días dos sucesos; fora trasladado a Tui por unha parella aos que cualifica de “Archibeneméritos” e estaba preso na cidade.
¿ No subleva este trato vesánico e indigno? ¡Y aún se nos quiere hablar de justicia, de democracia, de libertad, cuando somos tratados con procedimientos más filibusteros y draconianos que en los tiempos del rey felón! ¡Pobre niña![referencia á nacente 2ª República] Como te están explotando y prostituyendo los que dicen ser tus adoradores. Pronto, muy pronto sufrirán las consecuencias de su desleal conducta.
Outro preso no cárcere é José A. Riba[ José Adán Rivas?]que escribe un artigo titulado “Tuy contra la opresión”.
Los señoritos del Casino, de la Patronal y de las procesiones, que son siempre las mismas ilustres personas, azuzan a la Guardia Civil, al Juzgado y al obispo como el propietario a su perro.
Critica ao gobernador por prometer que o domicilio do tenente non volvería a convertersemáis en cuartel, xulgado e cárcere, cousa que non se cumprira. Volveran a ser detidos o expresidente e o secretario da Federación de Traballadores e levados á casa do tenentepara ser interrogados, este recíbeos dicíndolles que observasen como é el quen manda en Tui pois todas as queixas ao gobernador lle servían“para limpiar sus espuelas”. Lembra que en Tui xa se coñece toda a biografía de Francisco González: a actuación en Vigo onde adquirira o alcume do “Rabioso”, en Caldas onde lle puxeran “O Filloas”, etc, e alerta da posibilidade de que un día a Guardia Civil cometese un crime. Se houbese un conflito debido á situación, non se limitaría só aos obreiros pois levantaríase tamén o campo.“Nos hemos solidarizado con Galicia y ahora miramos a Galicia para decirle: ¡Solidaridad!”
As duras críticas non lle sentan nada ben ao tenente da Guardia Civil; aparte as denuncias ao gobernador civil e aos xuíces de instrución de Tui e Coruña,envía á autoridade militar un exemplar de Solidaridad Obrera do 23 de xullo do 1932, por insertarse nel inxurias a oficiais e tropa da Guardia Civil asinados polos anarquistas Gumersindo Rodríguez Costas“Santiaguiño”, panadeiro e presidente da Federación de Traballadores de Tui e os seus contornos e José Adán, secretario xeral da mesma. Acúsaos de infracción da lei de defensa da república pois
el oficial que suscribe y la fuerza a sus órdenes, se ha limitado al cumplimiento del deber hermanado con la afabilidad del trato en cuanto ha sido posible en armonía con lo mandado por las leyes.
O “Rabioso” practicara dilixencias na súa propia casa debido a que, segundo afirma, ao preguntar no cárcere polo anarquista José Alonso, detido por sedición, enterouse que todos os detidos protestaran no patio dicíndolle ao xefe da prisión que só contestaban ao xuíz, ademais o despacho que lle cedera o xefe da garda municipal non reunía as condicións para o sixilo e para a seguridade dos detidos. Sobre o artigo escrito por Gumersindo afirma:
Con toda ironía, que demuestra una vez más su mala condición y espíritu incorregible, siempre en pugna con todo lo que implique orden, autoridad o principio de autoridad, que detesta se ejerza por otro pero en cambio pretende el ejercerla de una manera absorvente(sic) por medio de la Federación de Trabajadores de Tuy.
Non deixa tampouco de lembrar as actuacións que tivera, cando fora destinado a Manresa, nas persecucións de anarquistas. Admite que as mulleres de Tui concentráranse diante da prisión onde estaban os presos“tratando de soliviantar al pueblo en contra de las autoridades y la fuerza y en favor de los detenidos”, como consecuencia, o gobernador expulsara á portuguesa Isolina Celeste Castro, feito denunciado en Solidaridad Obrera.
Entre a documentación achegada figura unha copia manuscrita dunha canción antimilitarista:
Soldado soy de España
que estoy en el cuartel,
estoy avergonzado
de haber entrado en el.
Me han hecho criminal
al darme el uniforme militar.
Al toque de corneta
se forma el batallón
para matar hermanos
de la misma nación.
El toque de diana
que suena en el cuartel
la madre del soldado
llorando está por el.
Madre de mi corazón
yo no soy digno de ti
porque ultrajando a otras madres
te estoy ultrajando a ti.
Un juramento presté
pero no tuvo valor
porque la bandera mía
se llama anarquía y liberación.
Tan solo he de luchar en nombre de la santa libertad.

Tamén adxunta un exemplar, editado a imprenta, do Cancionero revolucionario, editado en Barcelona por Ed. Tierra y Libertad, nel, na páxina 6, aparece unha versión completa e con pequenas variacións da canción anterior, baixo o título de “La canción del soldado”.

Un fiscal fala da orixe...

$
0
0
Nunha entrada pasada falabamos dalgúns considerandos de sentencias en consellos de guerra, nesta ocasión, no 82 aniversario do golpe militar, nada mellor que sexa un fiscal rebelde quen nos explique a xustificación aducida polos sublevados.
El alzamiento del que fue portavoz y caudillo el General Franco, en el pasado mes de Julio, no fué un simple movimiento militar, sino el alzamiento colectivo de todo un pueblo, que llevado a trance de muerte por los Gobiernos del Frente Popular que pretendían desmembrar la Patria y hacerle perder su independencia, se incorpora para salvar los principios de la hispanidad, síntesis y reflejo en lo español, de la civilización cristiana y occidental.  
Hasta ese momento glorioso, venía España siendo instrumento de poderes internacionales que, a través del delito de lesa patria cometido por los gobernantes y con la complicidad de estos, se habían propuesto convertirla en una sucursal de la Rusia soviética, mediante la implantación del comunismo. Este fin pretendido, tuvo una gestación de la que fueron trágicas fases los ataques separatistas a la unidad nacional, a la Religión, a la Propiedad, a la Familia, que los españoles dignos de llevar tal nombre presenciaban con dolor entrañable, impotentes para ponerle remedio y deseosos de que el Ejército se decidiera a salvar a la Patria desembarazándola de las cadenas y el oprobio que hijos desalmados habían hecho caer sobre Ella.
Por lo expuesto, cuando se hizo público el gesto viril del hoy Generalísimo, los buenos españoles se aprestaron con entusiasmo a otorgarle su incondicional adhesión material y espiritual, y pueblo y Ejército perfectamente hermanados comenzaron a luchar con inigualable valor por la liberación de España; entonces se distinguieron con perfección dos bandos siguiendo el perfil histórico de las gloriosas tradiciones españolas el uno, y el siniestro perfil de las masas sin Dios y sin Patria el otro. 

O acusado, Delmiro Sarmiento, capitán de infantería retirado do exército, non adepto á sublevación e cun pasado de actuacións de simpatía coa Fronte Popular, está considerado polo fiscal como nunha
situación de espíritu perfectamente contrario al movimiento dirigido por el Ejército y solidarizado con los enemigos de este, situación espiritual que exteriorizó con la actuación referida, que no fué más que la desembocadura lógica del envenenamiento marxista de que venía siendo víctima y lo que es peor que preparó a otros por cuantos medios tuvo a su alcance.

As acusacións do fiscal tivéronse en conta e na sentencia pesaron máis, como era o acostumado, os antecedentes e a significación política do acusado, que os feitos polo que o inculpaban: presuntos insultos a un pelotón de soldados aos que lles asegurou que era imposible que o exército rebelde triunfase. A condena, ditada en Vigo o 3 de marzo de 1937, foi a de reclusión perpetua.

Lectura do bando en Vigo.

$
0
0
Sobre o sucedido o 20 de xullo na cidade de Vigo hai diferentes versións, nesta entrada achegamos, sen poñer nin restar punto ou coma, o que escribiu, dando parte dos feitos ás autoridades militares,quen mandaba as tropas que saíron á rúa aquel fatídico día: o capitán Carreró.
REGIMIENTO INFANTERÍA MÉRIDA Nº 35-2º BATALLÓN- 3ª COMPAÑÍA.
A V.S. dá parte el capitán que suscribe de los incidentes ocurridos durante la publicación del Bando declarando el estado de Guerra en esta ciudad.
Salió la Compañía a mi mando formada desde el Cuartel de la Cárcel, hasta el de la Guardia Civil de Infantería, situado en la calle de Urzáiz, seguido de numeroso público que con sus gritos y voces apenas sí permitían su publicación. Terminada la lectura del Bando, fué fijado en dicho Cuartel y la fuerza siguió por la Calle de Colón, para poder dar lectura delante de la Comandancia Militar, engrosando el público que ocupaba la calle en compacta y apiñada masa. Hubo en este lugar, como en el anterior, gritos de diferentes matices, pero no ocurrió mayor alteración y el Bando fué fijado en el tablón de la comandancia Militar. Siguió la fuerza por la calle de Policarpo Sanz, para prodecer (sic) a la lectura del Bando en el tercer lugar señalado para su fijación, y allí el público que llenaba la calle y que se apretujaba alrededor de la fuerza, fué aún engrosado con otras masas que bajaban por la Puerta del Sol y que venían armadas. El Teniente D. José Pavón, procedió a la lectura del Bando y cuando iba ya ésta mediada, un grupo se abalanzó sobre el Teniente, rompiéndole los ejemplares del Bando que llevaba en la mano y diciéndole a gritos que era un Bando faccioso y simultaneamente varias detonaciones en diferentes direcciones y arrojando piedras y bombas de mano sin encender sobre la Fuerza cercada totalmente de público, que no cesaba de gritar “UHP” y vivas al Ejército Rojo, al tiempo que invitaba a los soldados a que matasen a sus oficiales. Ordené el toque de atención al corneta y al momento me ví sujeto por un individuo que trataba de arrebatarme la pistola en cuyo instante, viendo que el público se me echaba sobre la fuerza, ordené la apertura del fuego.
El público ante esta descarga, huyó a la desbandada, dejando caídos en el suelo varios muertos y heridos cuyo número ignoro.
La fuerza se retiró por la calle de Galán al Cuartel de la Cárcel con grandes precauciones, pues desde las bocacalles nos tiraban con pistolas.
Consecuencia de estos incidentes, han resultado heridos de mi Compañía, el Teniente D. Rafael Marcos Torres y soldado Julián Mínguez, heridos ambos por proyectil y el corneta de Ametralladoras, José Vicente, por una perdigonada, y roto el mosquetón número 9,738 por una bala en la caña y completamente retorcido los machetes número 6959 y 7536 por balazos en el acero.
Fueron recogidos, además de los ejemplares del Bando rotos, las armas siguientes:
Carabina MAB nº 22382 calibre 6 m/m; Carabina MAB nº 23552, calibre 9 m/m; Escopeta de 2 cañones del 16, todas estas armas, en estado nuevo, pero recién disparadas todas; dos granadas de mano, forma piña, sin disparar y dos cartuchos del Remington sin disparar.
Es todo lo que tengo el honor de comunicar a V.S. al mismo tiempo que le remito las armas, bombas, municiones y bandos rotos, para los efectos que procedan.
Vigo, 20 de Julio de 1936. EL CAPITAN. Antonio Carreró.
Joaquín Arrarás na súa “Historia de la cruzada española” engade dramatismo, tons épicos e fabulacióná actuación de Carreró:
El capitán Carreró empieza la lectura del bando que proclama el estado de guerra...No puede terminar. Un tal Lence, exaltado marxista que se le ha acercado, le arranca el papel de las manos al mismo tiempo que lanza vivas a la revolución. Al lado de Carreró estaba su corneta. Rápido como el rayo, en cuanto vió el gesto del socialista, le clavó en el vientre la bayoneta armada en el fusil. - ¡Fuego!- Ordenó entonces el capitán. Sonó la descarga. La confusión fué horrible y en unos momentos quedó la calle limpia de enemigos, que abandonaron ocho muertos y muchos heridos.
O cronista cita, de xeito entrecomillado, un parágrafo que afirma aparece no parte do capitán e que, como comprobamos no parte reproducido nesta entrada, non deixa de ser unha “recreación literaria” de Arrarás, reproducida posteriormente nalgunhas obras que tratan os feitos: “Me he visto obligado a hacer fuego por haber sido insultado y agredido. La fuerza ha hecho mucha sangre.”

La espada de Franco (1)

$
0
0
Facía dous anos que Manuel Fraga, ministro de Información y Turismo, puxera en marcha a operación propagandística dos “XXV años de Paz”; na mesma onda de gabanza do réxime e do “Caudillo” publícase, en marzo de 1966, un libriño de 79 páxinas que ten como autor a Juan del Espino e titúlase“La espada de Franco”.
Consta de doce apartados e, nesta entrada, publicamos dúas composicións en verso e deixamos para unha próxima un longo romance titulado “Romance de Francisco Franco”.
Soneto a Franco
Buscando siempre más y más altura
para la Patria que le diera el ser
con su espada tocó la sepultura
do yacían los héroes del ayer.
Y surgieron al conjuro los Cruzados
que a España otrora enaltecieron
de la tierra donde estaban sepultados
y a las órdenes de Franco se pusieron.
La bandera roja y gualda tremolando,
recias espadas con afán blandían
por el monte, la llanura y el barranco.
Nuevo sol en España iba alumbrando,
las frialdades del error se derretían
y brillaba en el cenit la Paz de Franco.
A outra composición refírese a un monumento que nestes días está de actualidade: Cuelgamuros; leva por título“A la santa cruz del valle de los caídos”
Santa Cruz de los Caídos, / Cruz del Valle solitaria,
a tus pies heme rendido / a decirte mi plegaria.
Oh Cruz santa de los muertos, / que al cielo subes alada,
mostrándonos final puerto, / senda de eternal morada.
Gigantesca Cruz señera, / en el monte encaramada,
que das sombra verdadera / al alma ante ti postrada.
Sobre el Risco de la Nava / te yergues majestuosa,
cual adusta reina brava / de la sierra fragosa.
Cruz santa del Guadarrama, / hacia las nubes tendida,
ve que mi alma se derrama / con un ansia incontenida.
Ve que mis brazos se extienden /en busca del infinito,
en este risco do duermen / sin un ruido sin un grito
Los caídos de la guerra / feroz que España sufriera
por toda su faz de tierra, / monte, ciudad o pradera.
Puestos en alto mis ojos, / clamando piedad mi boca,
me postro ante ti de hinojos, / Cruz bendita, santa roca.
Risco de la Nava santo, / do la Cruz despide llamas,
con Covadonga y Lepanto / la fe de España proclamas.
Cruz de fe y misericordia, / que el sol llena de arreboles,
sé símbolo de concordia / de todos los españoles.
Sobre la tumba te elevas / de vidas en flor segadas,
y ves otras vidas nuevas / ante tu roca postradas.
Yo te pido, Cruz del Valle, / que recuerdas tanta hazaña
que el rencor jamás estalle / entre los hijos de España.

La espada de Franco (2)

$
0
0
Adicado ao compañeiro Juan Soto coa seguridade de que lle resultará aínda máis proveitoso que o soneto da entrada anterior.
Este romance aparece precedido dunha advertencia do autor, Juan del Espino; está destinado a aqueles que non teñan a mente “sofisticada” e que posúan a capacidade de gozar coas cousas sinxelas. Pide o autor que se absteñan de lelo os que se atribúan o cualificativo de sabios ou que puideran ser cualificados por outros de “sabihondos”. Optei por reproducilo enteiro, a pesar da extensión desorbitada, para non romper a unidade do relato. O romance é unha biografía en verso (non opinamos sobre as virtudes poéticas que puidera conter) do Caudillo; nel aparecen a maioría dos tópicos que lle atribúen os seus haxiógrafos. Pode resultar un esforzo elevado a lectura completa e feita dun tirón; se é así, poden facelo en pequenas doses. Cando rematen obterán o agradecemento do autor que, nun epílogo, saúda e estreita a man a todos os que tiveron “la paciencia de subir peldaño a peldaño las escalerillas de este Romance”.

Que redoblen los tambores / y anuncien ya mi porfía,
que un romance castellano / decir luego yo quería.
Mio Cid Campeador, / tu socorro imploraría,
que el héroe que yo cantaba / tus gestas imitaría.
A Dios pido que me valga, / válgame Santa María,
que este romance de guerra / ahora mismo empezaría:
El siglo antes del veinte / ya casi se concluía;
en un cuatro de diciembre / Francisco Franco nacía.
En el Ferrol de Galicia / aún el alba de aquel día
no se dejaba entrever, / que la noche la cubría.
En un hogar marinero / gran alborozo había;
a las doce y media en punto / nueva estrella relucía.
Lo que será aquel hijo / sus padres no lo sabían;
que era grande su destino / quizá ya lo presentían.
Ya lo llevan a la iglesia, / bautizarlo ya querían,
y como nombre cristiano / Francisco ya le ponían.
Era niño muy hermoso, / ojos bien grandes tenía,
que tendría que fijarlos / bien pronto en la lejanía.
A los soldados jugaba / mientras en años crecía;
para futuras batallas / aquellos juegos serían.
A Toledo la imperial / el tren ya lo lleva un día,
que Francisco quiere ser / oficial de Infantería.
En mil novecientos diez / de teniente ya salía;
aún era casi un niño, / diecisiete años tenía.
Otra vez el tren veloz / a Ferrol lo conducía;
al abrazar a su madre / de emoción se estremecía.
Pero no por mucho tiempo / del hogar disfrutaría
que la llamada de África / el sueño le quitaría.
A Melilla ya navega, / el barco la mar hendía;
Francisco Franco, gozoso, / África ya la veía.
Oficial de Regulares / voluntario se ofrecía;
la aventura de la guerra / bien encima la tenía.
Para la acción de Yadumen / un escuadrón ya salía;
fuerte bautismo de fuego / Franco luego recibía.
El señor de Beni-Arós / incitaba a rebeldía;
la batalla de Izardúy / bien cara le costaría.
Allí el teniente Franco / su genio demostraría;
allí su primer ascenso / por méritos ganaría.
La guerra con sus rigores / Franco bien la recibía;
ya lo nombran capitán, / veintidós años tenía.
Las balas lo respetaban, / él su destino había,
que un día no lejano / a España la salvaría.
Pero una vez a lo menos / las balas estrenaría;
pasado de parte a parte, / al suelo ya se caía.
De milagro no murió, / que gran pérdida sería,
con lo mucho que en España / que hacer aún tenía.
El grado de comandante / el rey ya le concedía,
que méritos bien sobrados / al ascenso concurrían.
En Oviedo de Asturias / un regimiento había,
que del Príncipe llamaban, / y buen nombre que lucía.
Allí el “comandantín” / casi niño parecía,
cuando sobre su caballo, / gallardo aparecía.

Millán Astray lo llamaba, / al África ya volvía,
y con los brazos abiertos / la Legión lo recibía.
Ay, campos de Beni-Arós, / donde Arredondo caía;
los valientes legionarios / con qué fuerza combatían!
La jornada del Fondak / cuánta bravura exigía,
sobre el fiero legionario / el sol cómo se abatía!
El socorro de Melilla / mi Dios, qué prisa metía;
allí Franco con sus tropas / volaba más que corría.
El asalto de Nador / con qué coraje se hacía;
las hordas de los rebeldes / cómo el fuego las barría !
A liberar Koba-Darsa / con el sol de mediodía,
rápido como un relámpago / Franco luego acudía.
La retirada de Xauen / qué dantesca acontecía;
a los bravos legionarios / Franco bien los conducía!
Desembarco de Alhucemas, / olvidarlo no podría;
¡ qué gesta más valerosa / la que se “fizo” aquel día!
A España, lleno de gloria, / Franco luego se volvía;
duras tierras africanas, / a verlas ya volvería.
Por méritos ya lo hacen / general de Infantería,
cuando Franco solamente / treinta y tres años tenía.
En Zaragoza, gozoso, / los cadetes instruía,
cuando un catorce de abril / la república venía.
Lo mandan a Baleares / donde lejos estaría;
creían que su presencia / en España estorbaría.
En el año treinta y cuatro / la mina paz no tenía;
el ministro de la Guerra / a Franco luego acudía.
Lo de Asturias se arregló, / como Franco disponía;
la mala hora pasó, / otra más mala vendría.
Jefe de Estado Mayor, / mucho trabajo tenía;
al Ejército otra vez / el prestigio devolvía.
Pero el Frente Popular / arreciando ya venía,
y la grandeza de España / furioso la destruía.
A José Calvo Sotelo / ya lo mataron un día;
en el fango y el dolor / España se revolvía.
Allá lejos en Canarias / un lucero se encendía;
la noche estaba pasando, / estaba llegando el día.
El dieciocho de julio / ya, por fin, amanecía,
colores de sangre y oro / el sol naciente traía.
Franco ya se preparaba, / un ángel lo conducía;
cuando llegaba la noche / a Marruecos volaría.
Empezaba el Movimiento / que a España salvaría,
y al comunismo traidor / en el abismo hundiría.
El Alto de los Leones / más y más se enaltecía
con la sangre que en sus cerros / por España se vertía.
El convoy de la Victoria / a la mar ya se hacía;
¡oh Dios, aquellos soldados / cómo España los pedía!
La batalla del Estrecho / qué difícil se ponía;
pero Franco esa batalla, / vive Dios, la ganaría.
El Palacio de Yanduri, / de Sevilla, rebullía
con la actividad de Franco, / que la guerra dirigía.
Después el de los Golfines, / de Cáceres, se veía
honrado con aquel huésped / que sus glorias acrecía.
Por el Sur cuánta victoria / bajo el sol de mediodía;
en dirección a Toledo / cómo el frente se movía!
El Alcázar se defiende, / allí nadie se rendía;
aquella batalla Franco / bien de cerca la seguía.
Al coronel Moscardó / qué recio lo abrazaría;
a aquel nuevo Abraham / qué plácemes le daría!
En el cuartel de Simancas / hasta morir resistían;
qué pena le daba a Franco, / socorrerlos no podía!
En Burgos, la castellana, / gran suceso acontecía;
España, la redimida, / su Caudillo ya tenía.
La nación, alborozada, / la noticia recibía
y estremecida de gozo, / “Franco, Franco...! repetía.
La historia le daba cita, / España lo presentía;
claro sol de la victoria / en el cielo ya lucía.
En la culta Salamanca / su cuartel constituía;
según avanzaba el frente / más cerca de el se ponía.
A la cárcel de Alicante / un ángel bueno venía
a buscar a José Antonio / que por España caía.
Con su sangre derramada / la Patria se regaría;
la tierra bien fecundada / buena cosecha daría.
En un día de Santiago / Brunete se ganaría;
el santo Patrón de España / a Franco lo protegía.
La guerra se prolongaba, / mas Franco la ganaría;
en medio de la tormenta / su sonrisa lo decía.
La batalla de Belchite / cuánto valor exigía;
Zaragoza estaba cerca, / los rojos bien lo sabían.
Mas entrar en Zaragoza / jamás lo conseguirían,
que los soldados de España / por el Pilar combatían.
De heroísmos en Teruel / cuánto derroche se hacía;
de roja sangre teñida, / la nieve se derretía.
El niño José Vicente / de aquel infierno huía;
en los brazos su hermanito / de frío se le moría.
En el Ebro qué combates / más fieros acontecían;
exclamando: “Viva España !” / ¡ cuántos soldados morían!
El Frente con mucho brío / los rojos lo romperían,
pero, al fin, por su valor / los de Franco ganarían.
Un veintiséis de enero / Barcelona ya caía;
mejor dicho, para España / Barcelona renacía.
Para veintiocho de marzo / Madrid resucitaría,
y para uno de abril / la guerra terminaría.
Franco la había ganado / con saber y valentía,
y los bravos militares / que en sus filas combatían.
Los humildes y los pobres / su buena parte tenían,
la monjita que rezaba / y la viuda que gemía.
A Dios que da las victorias / Franco su espada ofrecía;
entre vítores y aplausos / toda España recorría.
El pueblo con entusiasmo / de fervor desbordaría
desde Irún a Barcelona, / desde Santiago a Almería.
Abrazo más apretado / jamás el mundo vería
que el abrazo con que Franco / a toda España ceñía.
Aquí el romance guerrero / de Franco terminaría,
que si de la paz hablaba, / acabarlo no podría.
Viva el Caudillo de España, / que un día y otro día
en su puesto alerta está / y a España la salvaría.

Socorro Rojo Internacional en Vigo.

$
0
0
O Socorro Rojo Internacional (SRI) naceu na Unión Soviética en decembro de 1922, pero non acadará a súa completa organización ata o V Congreso Mundial da Internacional Comunista no ano 1924. Nun principio, como sinala Laura Branciforte (El Socorro Rojo Internacional (1923-1939). Relatos de la solidaridad antifascista. Madrid, Biblioteca Nueva, 2011.), tiña, principalmente, finalidade de propaganda política e será a partir dos sucesos revolucionarios de outubro de 1934, cando se centre nas tarefas de axuda aos detidos políticos e as súas familias. A partir de 1935 adquire unha destacada relevancia política e é digna de destacar a presencia e actividade de mulleres na organización.
       Comeza a actuar clandestinamente en España nos tempos da Ditadura de Primo de Rivera; as dificultades son grandes pois á represión do réxime contra os comunistas hai que sumarlle as desavinzas e loitas internas do PCE. A partires de outubro de 1934, co partido comunista reducido á clandestinidade, o Socorro Rojo Internacional actúa publicamente e xoga un papel fundamental na política comunista de lograr as alianzas obreiras e pactos de unidade con outras forzas; este labor válese dos comités de axuda, organismo no que participan sindicatos obreiros e militantes socialistas, comunistas e republicanos de distintos partidos.
Organízase nun comité executivo, radicado en Madrid, comités rexionais e locais e constitúen o último chanzo os grupos formados en fábricas, talleres, etc.
      Nesta entrada centrareime nos anos 1934 e 1935 e na localidade de Vigo, onde residía o comité galego. Utilizarei como fonte principal numerosa documentación da causa 77/35 instruída contra Manuel Vázquez Lamas, Adolfo Taboada Otero, Manuel Rodríguez Mouriño, Evangelino Taboada Vázquez e Manuel Villar Cimadevila, por indución á sedición por medio de pasquíns e excitación á rebelión militar. Tivo un destacado papel nas investigacións contra os anteriormente nomeados o coñecido tenente da Guardia Civil Francisco González Rodríguez “O Rabioso”.
O 17 de xaneiro de 1935, a Guardia Civil rexistra a casa do empregado municipal do servizo de arbitrios Manuel Vázquez Lamas; era secretario de organización no Radio do PCE, atópanlle un carnet da Asociación de Amigos da Unión Soviética co número 14748, outro do Partido Comunista de España e tamén o de socio do Socorro Rojo Internacional, sección española e federación de Galicia (estaba afiliado, ao parecer, dende 1933). Tamén aparecen numerosos selos, documentos de afiliación sen nome e escritos de todo tipo. Destacamos unha comunicación que o comité local do SRI dirixe ao presidente do sindicato da Unión de Traballadores das fábricas de conservas no que fai propaganda de cara a recibir donativos en metálico, xoguetes, alimentos, etc; tamén atopan unha autorización da comandancia militar a favor de Enriqueta Villar Montes (muller de Villar Cimadevila) e Carlota Ramírez, que actúan en representación dunha comisión de mulleres, para facer unha cuestación pública destinada a obsequiar con xoguetes, roupas e alimentos os nenos pobres; na autorización especificábase que debía facerse sen formar grupos de máis de dúas persoas, sen exhibición de distintivos de calquera agrupación e determina que o lugar do reparto sería no local de Izquierda Republicana, na rúa Galán 17.
       No rexistro tamén se recollen listados de cotizacións a favor de presos e familias así como escritos e libros considerados pola forza actuante como subversivos de matiz comunista. Especial insistencia ten o “Rabioso” en coñecer quen fabricara numerosos brazaletes coa lenda de “Comisión Pro-Infancia” e dos pasquíns colocados en Lavadores e Teis con lendas como: “Abajo la pena de muerte”, “Contra la guerra imperialista-guerra civil”, “Por la libertad de los presos”, “Contra los campos de concentración” e“Viva el proletariado asturiano”.
   Un escrito dirixido ao comité executivo nacional permite coñecer que, tras o movemento insurreccional de outubro, o SRI quedara totalmente desarticulado en Galicia debido á detención de numerosos membros; como consecuencia reciben a visita dun enviado da executiva nacional e definen un programa de tarefas a realizar de xeito urxente:
a) Organización e elección de secretariado ampliándoo coa participación de todos os organismos obreiros, elementos intelectuais e pequeno-burgueses; este proceso debería culminar coa celebración dunha conferencia rexional da que sairía o comité rexional definitivo.
b) Campaña de Reis. Levouse a cabo con gran éxito, a pesar da sabotaxe das autoridades e prensa. Sorteáronse 600 xoguetes entre fillos de obreiros e participaron uns 2000 nenos, polo que quedaron a maioría sen recibir agasallo. Teñen en proxecto a creación dunha asociación pro-infancia.
c) Preparación dun Boletín de información.
d) Propóñense consolidar a organización, aumentar o número de afiliados e estendela a toda Galicia, a tal fin desprazarán un compañeiro por toda a rexión en canto dispoñan de fondos.
O comité executivo español do SRI, nun escrito datado o 9-1-1935 e asinado polo secretario xeral “Roberto”, lembra a situación de represión e terror existente e pide aos comités rexionais e provinciais que colaboren para proporcionar axuda económica e tamén documentación para burlar a acción da “justicia burguesa de clase”; para facelo piden o envío da maior cantidade de cédulas persoais de idades comprendidas entre 23 e 45 anos, procurando que sexan novas ou sen asinar. Na provincia pontevedresa, segundo investigacións de membros de IR, as cédulas eran do ano anterior e, ademais, presentaba dificultades facerse con elas a través da compra. (Comunicación do secretario do C.R. ao C.E. do SRI. 22-11-1935)
     O Comité Rexional, con sede en Vigo, elabora un programa detallado de actuacións, que nos proporciona moita información sobre o estado real da organización así como das liñas que consideran prioritarias:
* Rematar coa reorganización do C.R. e atraer unha obreira da conserva, un picapedreiro ou albanel, algún ferroviario e un intelectual.
* Desprazar un camarada ao interior para reorganizar os grupos e comités, especialmente en Pontevedra e Ourense. Todos os grupos de Vigo deberán estar reorganizados no prazo de dúas semanas.
* Manter correspondencia permanente co comité executivo nacional e co comité provincial da Coruña.
* Crear círculos de doantes e facer rifas e festivais. Control severo das finanzas.
* Pedir o apoio e adhesión colectiva dos sindicatos ao SRI.
*Sacar un manifesto e un boletín mensual de carácter informativo. Tamén elaborarán unha carta-informe a todos os presos con todos os traballos que está realizando o SRI para mellorar a axuda e atención dos familiares e perseguidos “explicándoles el gran Comité Popular de frente Único que vamos a crear para organizar la agitación y lucha por su libertad”.
* Asegurar a venda do xornal Combate, órgano do SRI, e dos “episodios de Asturias”.
* Crear agrupacións femininas, xuvenís e infantís.
* Normalizar a recadación de cotas e crear círculos de doantes, así como facer rifas e festivais.
Ademais destas medidas, o maior esforzo en mobilización consistiría en crear o antes citado Comité Popular de Frente Único, no que estarían representados os partidos, sindicatos, SRI, Xuventudes, Clubes e Bibliotecas, así como intelectuais de renome; tería como principal obxectivo a “lucha contra la reacción y el fascismo y por la ayuda a todas las víctimas”. Para abrir o camiño serviríanse da campaña de Reis que tamén se utilizaría para recrutar novos afiliados. A obsesión polo aumento da afiliación é sempre un tema central na política do SRI, así determinan que, no prazo de dous meses, cada afiliado debe recrutar un afiliado máis e tamén se recomenda traballar na adhesión colectiva de sindicatos e Club Deportivo Obrero.
       O Comité Executivo responde a estas propostas do Comité rexional cun escrito (13-1-1935) no que se aproban estas medidas e ofrece varias razóns polas que as posibilidades de éxito son grandes; entre elas o bo plantel de afiliados en Vigo, Pontevedra, Ourense e outras cidades e que teñen gran ascendente nas organizacións obreiras, así como a a adhesión colectiva de varios sindicatos. Pero na comunicación non deixan de advertir que estas condicións foron malogradas polo “sectarismo crónico” e a falta de organización e de dirección colectiva. Confían en que non se repitan estes erros e pide se lle remita información sobre puntos concretos; destaca a petición de información sobre os novos elementos que se incorporan ao comité rexional e a que tendencias e organismos pertencen.
      En relación coa atención a presos e familias, aparecen distintos listados; un deles está referido a doantes e aparecen os nomes: Asunción Rodríguez, Filomena Martínez, Isolina Piñeiro, José Iglesias, David García, M. Villaverde, Edelmiro Amoedo, Melchor Campos, J. Gil, M. Martínez, Urbano Veiga, Avelino Enríquez, Darío Alonso e J.R. Boente, entre outros.
      De interese especial resulta un listado de presos sociais e políticos aos que hai que prestarlle axuda, aparecen tachados algúns nomes que, dadas as súas circunstancias, non necesitan dita axuda. Especifícanse as condicións económicas e cargas familiares de cada un e que omitimos:
Cangas.- Lorenzo Corbacho Rodal, Estanislao Graña Soliño, Guillermo Chapela Fernández, José Martínez Bames (?), Francisco Martínez Martínez.
Ponteareas.- Rafael Gómez Carrera
Coia.- Ramón Otero.
Lavadores.- Perfecto Cabaleiro Fernández, Isabelino Cabaleiro Fernández, Manuel Mariño Villar, Domingo García, José Mirás, Fernando López, Sebastián Camaño (?), Aquilino Asensio, Manuel Lamas e Fernando Castro.
Vigo.- Adolfo Taboada.
A Guarda.- Antonio Alfonso.
A Comisión local de axuda a presos seleccionados pide solidariedade a todos:

COMPAÑERO: La solidaridad de clase en estos momentos es más necesaria que nunca. La burguesía trata de sembra en nuestras filas el terror, encarcelando a compañeros y dejando sin trabajo a raíz de la huelga a los camaradas más destacados en la defensa diaria de nuestros intereses. Aporta alguna cantidad para la ayuda a estos camaradas hasta conseguir que sean puestos en libertad nuestros presos y vuelvan a sus puestos los seleccionados.

      Pero volvamos ás persoas encausadas tras o rexistro efectuado polo tenente Francisco González “O Rabioso”. Manuel Rodríguez Mouriño continúa detido a disposición da autoridade gobernativa e os outros catro quedan en liberdade; a autoridade xudicial militar ditou o sobresemento. Ao ano seguinte, 1936, a maioría tiveron un fin tráxico, seguramente algo debeu influír o papel destacado na represión que tivo o seu antigo perseguidor “O Rabioso”, que tiña un bo coñecemento da súa ideoloxía e actividades.
Sobre Manuel Rodríguez Mouriño, membro de Amigos de la Unión Soviética, un informe do tenente González afirma: 
Daba escuela a este individuo y a un hermano suyo ya fallecido que era de iguales ideas, un Maestro Nacional de la localidad, también comunista y que estuvo preso con motivo de los últimos sucesos. Las hermanas de aquellos tengo entendido confidencialmente son acérrimas en las mismas ideas y hasta propagan las hojas sediciosas y un tío suyo llamado Juan, hoy difunto, que en vida habitaba con la familia, tenía carnet de “Los Amigos de Rusia”, sociedad política establecida en la localidad. Ha sido pues, criado e instruído en ambiente bolchevique y lo considero elemento de enlace y propaganda peligroso para el orden social” (24-2-1935)

 Manuel Rodríguez Mouriño foi asasinado o 27 de xullo de 1936. Manuel Vázquez Lamas, comunista, directivo do Ateneo Obrero Deportivo, “paseado” en Chapela xunto con 3 homes e unha muller. Manuel Villar Cimadevila, natural de Vila de Cruces, tamén foi “paseado”, neste caso en Vincios (Gondomar) o 6 de outubro de 1936 en unión doutras persoas. Evangelino Taboada Vázquez, afiliado á ORGA e logo ao PCE, natural de Lalín, dirixente do Ateneo de Divulgación Social e do SRI, “por tanto, organizador y peligrosísimo contra el Régimen y orden social”(informe G. Civil, 24-2-1935) estivo fuxido, foi detido xunto co seu fillo Adolfo, a ambos ábrenlle expediente de responsabilidades políticas no ano 1941 (BOE 16-11-41). Morreu no ano 1954.

José Núñez Montes.

$
0
0
        Pasaran catro meses e medio do golpe militar cando detiveron a José Núñez Montes; o dous de decembro de 1936 un grupo de gardas civís mandados polo cabo Jesús Barja levárono preso. José era viúvo, vivía no Carramal (Salcedo), fora vicesecretario da sociedade de agricultores e traballaba como garda xurado e conserxe de dita sociedade. O motivo aducido para detelo era o de tomar parte activa contra o “Glorioso Movimiento” e tamén había informacións de que, nos sucesos de outubro do 34, coaccionara as leiteiras para que non abasteceran a poboación.
        Segundo o patrón habitual na actuación da Guardia Civil, un grupo de veciños, significados militantes da dereita e membros da Guardia Cívica, participan como acusadores e afirman que baixara armado a Pontevedra o 20 de xullo e así o viran nas inmediacións do goberno civil. Coinciden todos en cualificalo de comunista destacado e un deles aproveita para lembrar que coidaba fora un dos que apedrara a súa casa, logo das eleccións do 36.
       José non pode máis que recoñecer que baixara á capital coa súa arma regulamentaria pero alega que o fixera por motivos particulares e para cobrar uns recibos; a carabina entregáralla días despois a un significado garda cívico de Salcedo.
       Nos informes sobre o detido hai división de opinións: o concello informa favorablemente sobre a súa conduta pero a Guardia Civilafirma que tiña ideas comunistas aínda que non figuraba como afiliado a este partido; tamén sostiña que, a pesar de que non se sabía tomara parte activa o 20 de xullo, adicárase a inducir as masas para opoñerse ao estado de guerra.
      Unha curiosa acusación foi a de que solicitara á sociedade de agricultores un aumento de soldo de 10 pesetas mensuais “cuyo aumento lo pagarían los de la Banda Negra”; “Banda Negra” era o apelativo que recibían os fascistas de Salcedo por parte dos militantes da esquerda. A Guardia Civil recoñece que non se atopara ningunha documentación sobre esa petición, pero afirma que puideran queimala as forzas sublevadas “en unión de otros documentos recogidos en las distintas sociedades” en virtude de orde superior; recoñécese así oficialmente a queima de documentación por parte dos golpistas.
      A causa 777/37 xúlgase en Pontevedra o un de xullo de 1937. O defensor, tenente de artillería Juan José Astor, basea a defensa na suposta escasa cultura do procesado e, polo tanto, estar influído pola propaganda e ideas disolventes nesta “nefasta etapa”. Segundo este tenente, José Núñez non podía ser culpable senón o ambiente social creado polos propagadores de doutrinas antinacionais.
     O tribunal non tivo en conta estas alegacións e José Núñez Montes foi condenado a cadea perpetua.

De Mourente a Gusen: Urbano Sanmartín Abilleira.

$
0
0
Pouco sabemos da vida de Urbano Sanmartín Abilleira: que naceu en Mourente (Pontevedra) o 15 de marzo de 1902 e que o seu último domicilio coñecido en España era na travesía Salmerón en Almacellas (Lleida).

Coa derrota do exército republicano, Urbano súmase aos miles de españois que cruzan a fronteira francesa no ano 1939. No sur de Francia son internados en campos de refuxiados. Diante dos que non puideron ou quixeron exiliarse a América preséntanse diferentes opcións: volver a España e enfrontarse á dura represión franquista, alistarse na Lexión Estranxeira francesa, ingresar nos campos de concentración ou formar parte das Compañías de Traballadores Estranxeiros (CTE). Un decreto do goberno francés, ditado en abril de 1939, establece que os estranxeiros con idades comprendidas entre os 20 e 48 anos deberían integrarse nas CTE; era un xeito de encadrar a estas persoas durante un tempo equivalente ao que cumprían os franceses no exército regular. Nas CTE, que eran unidades militarizadas e cun oficial francés ao mando, realizaban tarefas relacionadas coas fortificacións militares e outras obras de defensa así como traballos agrícolas e industriais, isto último para substituír os franceses mobilizados. A partires de setembro de 1939, o ingreso de estranxeiros nas CTE convértese en obrigatorio.

Urbano intégrase na 22 Compañía de Traballadores Estranxeiros e, nos combates que tiveron lugar no territorio francés entre maio e xuño de 1940, foi capturado polas tropas do III Reich o 19 de xuño dese ano en Epinal, no departamento francés de Vosges. En data descoñecida ingresa no Stalag VIII- C, situado en Kunau (Polonia), co número 57132, e o 26 de novembro de 1940 ingresa no Stalag XII-D en Trier (Alemania) con idéntica numeración. (A documentación é contraditoria sobre en que Stalag ingresa primeiro pois aparecen VII-C, VIII-C e XII-D.)

Os Stalag (Stammlager) eran campos para prisioneiros de guerra e, polo tanto, só custodiaban militares e dependían do exército alemán, ao contrario que os campos de concentración que eran controlados polas SS.

O 25 de xaneiro de 1941 trasladan a Urbano ao campo de concentración de Mauthausen (Austria). Aparece relacionado co número 3508. Un mes despois destínano ao subcampo de traballos forzados deGusen no que ten o número 10070 (nalgún documento aparece como 10020). Neste campo morre ás 4 horas e 20 minutos do 24 de novembro dese ano, fai 77. Na documentación figura como causa da morte a de pericardite e foi incinerado no crematorio do campo o 27 dese mes.

A súa dona Rosa Domínguez, residente en Oloron, nos Baixos Pirineos, deixou de ter novas de Urbano a primeiros de xaneiro de 1941 e iniciou unha serie de xestións diante das autoridades francesas de excombatentes e da Cruz Vermella para obter datos. No ano 1943 reitéralle ao director da Cruz Vermella que continúen as pescudas para dar co paradeiro do seu home “co fin de poñer termo á cruel incerteza que me atenaza dende fai máis de dous anos”. Será no ano 1974 cando o secretario de estado francés para excombatentes comunica o falecemento e as vicisitudes sufridas por Urbano Sanmartín.

Hoxe, no día en que se cumpren setenta e sete anos da súa morte, lembramos a este veciño de Mourente.

Documentación utilizada dos arquivos ITS de Bad Arolsen (Alemaña) e do portal PARES (España), entre outros.
Foto: Liberación dos presos de Mauthausen coa pancarta elaborada polos internos españois.

O nome de José Antonio.

$
0
0

O 20 de novembro de 1941, os edificios oficiais de Pontevedra apareceron con colgaduras de loito e bandeiras a media hasta; as campás de todas as igrexas tocaban a morto e, a partir das once da mañá, pechou o comercio e a industria para que a poboación puidese asistir ao “solemnísimo” funeral, a celebrar na basílica de santa María, organizado pola xefatura provincial do Movimiento. Na nave central da igrexa destacaba un túmulo coas bandeiras e facían garda escuadras de falanxistas.
Como era de costume, no xornal, incautado a Portela Valladares e agora de obediencia falanxista, El Pueblo Gallego destacados escritores do réxime ocupaban a portada cos seus artigos: Juan Aparicio escribía sobre “La renovación de la muerte en Europa”, Raimundo Fernández Cuesta afirmaba que unha das máis fondas preocupacións de José Antonio fora a sorte do proletariado e un escritor local, José María Castroviejo, criticaba a retórica organizada sobre a figura do Ausente, chea de “ frases hueras, tópicos en estremecedora avalancha”, pois José Antonio non podía ser un “pretexto chabacano para que cualquier espontáneo entusiasta vierta estupideces en torno a su limpia figura”. Aproveita para pedir un minuto de silencio na honra do xefe falanxista pero quitándolle á frase“su sentido laico, francés y antiespañol con que los masones de allende el Pirineo, chaqué, bombín e intenciones ocultas” pretendían honrar os seus mortos da gran guerra.
Neste ambiente de inflamado culto ao Ausente, non era sorprendente a noticia de que 
     
El militante de F.E.T. y de las J.O.N.S camarada Bernardo López Durán, ha entregado al jefe provincial del Movimiento, la cantidad de quinientas pesetas, que destina a dos libretas de la Caja Postal de Ahorros de doscientas cincuenta pesetas cada una, para los dos primeros varones que nazcan el día de hoy, 20, y se les bautice con el nombre de José Antonio. 
(El Pueblo Gallego, 20-11-1941.) 

O desexo deste destacado membro da Guardia Cívica pontevedresa, da que foi oficial, foi cumprido e o 29 de xaneiro do ano seguinte, o gobernador civil daba conta de que a cantidade entregada por Bernardito López fora adxudicada a un neno de Lérez e a outro de Meis.

Sindicalistas de Vigo (1)

$
0
0
A causa 711/36 contra os procesados José Caldas Iglesias, Antonio Carballo Vázqueze Julio Vilaboa Villar, presos no cárcere de Vigo, así como contra dezaoito máis declarados en rebeldía, contén unida unha peza separada da 142/36; nesta peza separada aparece interesante información sobre o xuízo seguido contra os concelleiros vigueses Caldas (socialista) e Carballo (Izquierda Republicana), así como unha relación de informes, confeccionados polo capitán da Guardia Civil Joaquín Teresa, que conteñen listados de dirixentes de diversos sindicatos vigueses. As comunicacións están datadas en decembro de 1936 e, á marxe, hai anotacións manuscritas sobre a detención, toma de declaración ou fusilamento dalgúns dos integrantes.
No xuízo, celebrado o 12 de abril de 1937, o fiscal, alférez honorífico Alejandro García Ballesteros, no seu alegato contra a intervención do defensor (capitán Fabián de Caso) – a quen gaba por defender de xeito “brillantísimo” a quen, de ter triunfado, houberan esnaquizado a institución castrense - efectúa unha serie de consideracións sobre a masonería e o sindicalismo. Afirma que a masonería 
secta judaica, extendida en casi todos los países del Mundo, aunque por desgracia llegó a arraigar en algunas Instituciones de nuestra Patria tales como la Magistratura, etc, no llegó a introducirse en la Iglesia, la cual por medio de la Compañía de Jesús, fué en nuestra Patria el dique que se opuso a dicha organización secreta y por ello sufrió tantas persecuciones y su expulsión de nuestra España.

         En canto ao sindicalismo, referíndose á militancia de Caldas, considera que “su significación sindical es más que suficiente para considerarlo como elemento peligroso y disolvente para la Sociedad”.
        José Caldas e Antonio Carballo foron condenados a morte e executados o 12 de maio de 1937.
        A continuación ofrecemos unha primeira entrega (terá continuidade na próxima entrada) cos listados referidos anteriormente:

Sociedad de Pintores albañiles.
Presidente: José Madalena.(sic)
Vicepresidente: Anacleto Gallego.
Secretario: Alfredo López.
Vicesecretario: Manuel Acuña.
Contador: Manuel Comesaña.
Vicecontador: Mario Davila.
Depositario: Antonio Abeleira.
Vogais: José Barbeito, Álvaro Viéitez.

Sociedad de obreros gasistas, electricistas y similares.
Presidente: Manuel Fernández Collazo. (declaró)
Secretario: Félix Hernández García.
Contador: Juan Bautista Redondo.
Tesoureiro: Emilio Rodríguez.
Vicesecretario: Ricardo del Amparo.
Vogais: Manuel Campos Méndez, Enrique Mora.

Sociedad de obreros y construcción naval.
Presidente: Jesús Cordeiro Pazo. (declaró).
Vicepresidente: Cándido Reiríz.
Secretario: Guillermo Barreiro.
Vicesecretario: Rafael Farallo.
Contador: Enrique Bao.
Depositario: Antonio Paredes.

Sociedad sindicato tranviario de Vigo a Ramallosa.
Presidente: Marcelino López. (declaró).
Secretario: Eloy Pereira. (muerto por la fuerza pública).
Tesoureiro/contador: José Andrez (?)
Vogal de movemento: José Cabreira.
Vogal de vía e obras: Emilio Giráldez.
Vogal de estación e subcentrais: Manuel Rincón.
Vogal de oficinas: Humberto Solleiro.
Delegado de liña: Ramiro Vieira.
Sociedad de obreros panaderos y sus similares.
Presidente: Agapito Vidal Vilas. (declaró).
Vicepresidente: José Lameiro Vázquez.
Secretario: Antonio Míllara Rodríguez.
Vicesecretario: Jesús Méndez Míguez.
Contador: Francisco González Núñez.
Depositario: Joaquín Fernández Iglesias.
Delegado de turnos: José Ramón Martínez.

Sindicato de tranviarios.
Presidente: Ángel Rúa Cabañas.
Vicepresidente: Alejandro del Río Álvarez
Secretario: Jacobo Barreiro Pereira.
Vicesecretario: Francisco Comesaña Salgado.
Contador: Antonio Pérez Fernández.
Depositario: José Rodríguez Cea.

Federación de Trabajadores de Vigo. (Suplentes no comité da Alianza Obrera)
Manuel González Brunet (fusilado)
Manuel Fernández Collazo (declaró)
Julio Rodríguez Porto.

Sindicato de la goma. “La unión de las fábricas de gomas”.
Presidente: José Laredo.
Vicepresidente: Eliseo Otero.
Secretario: Antonio Otero.
Vicesecretario: Antón Salgado.
Contador: Alfonso Araújo.
Depositario: Servando Lago.
Vogais: Juan Docet, Victoria Lafuente, Domingo Fereriza (sic), Carmen Dacosta.
(Continuará)



Sindicalistas en Vigo (e 2)

$
0
0
A continuación complétase o listado que aparece na entrada anterior.

Sociedad de constructores de envases y gomas de Vigo.
Presidente: Eduardo Araújo. (en rebeldía)
Vicepresidente: Manuel Rivas.
Secretario: Agustín Permuy.
Vicesecretaria: Jesusa Cruz.
Contador: Urbano Piñeiro.
Vicecontador: Antonio Álvarez.
Depositario: Gerónimo Costas.
Vogais: Asunción Pujales, Balbina Covelo, Rosa Collazo, Marina Buján.
Vogais no comité da Federación: Felipe Fandiño, José González, Jaime Rodríguez.

Sindicato de tranviarios de Vigo y sus contornos.
Presidente: Manuel del Río Vázquez. ( fusilado)
Vicepresidente: Alejandro del Río Álvarez.
Secretario: Justo Sánchez Lorenzo.
Vicesecretario: Francisco Comesaña Salgado.
Contador: Antonio Pérez Fernández.
Depositario: Miguel Pérez Martín.

Federación Gráfica Española. Sección mixta de Vigo.
Presidente: Rafael Ruíz.
Secretario: José Martín.
Vicepresidente: Manuel Durán.
Vicesecretario: Francisco Regido.
Contador: Manuel Pose.
Depositario: Guillermo Vázquez.
Bibliotecario: Benjamín González.
Vogais: Antonio Sánchez, Rafael Rodríguez.

Sindicato nacional ferroviario. 3ª zona. Consejo obrero de Vigo.
Presidente: Ramiro Vieira. (declaró)
Secretario: Eloy Pereira (muerto por la fuerza páblica)
Tesoureiro/contador: Oracio (sic) Rouco.
Vogal de movemento: José Pérez.
Vogal de Vías y obras: Gumersindo Costa.
Vogal de Estacións e centrais: Franklin Acevedo.
Vogal de oficinas: Emilio García.

Sociedad de obreros y empleados de la Junta de Obras del Puerto.
Presidente: Benito Pazo.
Vicepresidente: Salustiano Quinteiro.
Secretario: Manuel González.
Vicesecretario: Antonio Lago.
Tesoureiro: Francisco García.
Contador: Antonio Pérez.
Vogais: Emilio Sanmartín, Víctor González, Gerónimo García, José Guride.

Consejo Obrero Ferroviario del Oeste.
Presidente: José Marcos Astor.
Secretario: Laureano Rodríguez Aranís.
Tesoureiro: -
Vogais: Joaquín Álvarez Piña, Juan Cruz García Coco, José Sánchez, Celso Parada Collazo, Constantino Pérez Durán, Manuel Izquierdo, José Moralejo Santos.

Federación Gráfica Española. Sección mixta de Vigo.
Presidente: Leoncio Silva Sobral. (declaró)
Vicepresidente: Rafael Ruíz Vega.
Secretario: Álvaro Galloso Novas.
Vicesecretario: Juan Fernández Jares.
Contador: Fernando Rivas Rodríguez.
Depositario: Guillermo Vázquez Godoy.
Bibliotecario: Enrique Rodríguez Garrido.
Vogais: Juan Rodríguez Vicente, Cesáreo Santiago González.

Sociedad de camareros, cocineros y similares La Galaica. Sección de camareros.
Presidente: Fulgencio Ramos Fernández. (declaró)
Vicepresidente: José Pena Arias.
Secretario: Ricardo Callejo.
Vicesecretario: Ángel Casas.
Tesoureiro: Manuel Valiño Mariño.
Vicetesoureiro: José L. Moreiras.
Vogais: Benito Lorenzo, Leandro González, Ramón Lorenzo López, Manuel Jurado Franco, Moisés Calle Ruano, Agustín Domingos Barreiro.

Sociedad de camareros, enfermeros y cocineros marítimos “La Internacional”.
Presidente: Ernesto Argibay Blanco. (declaró)
Vicepresidente: Antonio Bermúdez.
Secretario: Rafael Cid. (aparece subliñado)
Vicesecretario: Serafín Vázquez.
Depositario: Pastor Montenegro.
Vogais: Arturo Moreno, José Benito Vázquez, Juan Vázquez, Dolores Villaverde.
Secretario xeral: José Paz Freiría.

Asociación de Trabajadores de la Enseñanza.
Presidente: José Criveiro González.
Secretario xeral: Isidoro Cid Rivo.
Secretario administrativo: Antonio Juanes Crespo.
Secretario de propaganda: José Meis Martínez.
Tesoureiro: Antonio Vidal Bordoy.
Vogal 1º : Manuel Martínez Preiro (sic)
Vogal 2º: Víctor Sánchez Martil.

Sindicato de trabajadores del crédito y de finanzas.
Presidente: Rafael Barreiro Pérez. (declaró)
Vicepresidente: Antonio Cabaleiro Lago.
Secretario: José A. Ruíz Varela.
Contador: Antonio Ares Díaz.
Tesoureiro: Fernando Fernández Pérez.
Vogais: Federico Ferreiro López, Guillermo Fernández Vicente, Luis Domínguez Lago, Jesús López Otero.

Asociación de empleados de comercio e industria.
Presidente: Demetrio Bilbatúa. (fusilado)
Vicepresidente: Manuel Verísimo.
Secretario: fernando Martínez.
Vicesecretario: Manuel Rodríguez.
Contador: Julio Prado.
Tesoureiro: José Vilas.
Bibliotecario: José María López.

Sociedad de camareros, cocineros y similares “La Galaica”.Grupo cocineros.
Presidente: Sabino Portela Míguez. (declaró)
Vicepresidente: Manuel Vilariño.
Secretario: Jesús Campos.
Vicesecretario: Francisco Vidal.
Tesoureiro/contador: Francisco Martínez.
Vicetesoureiro: Manuel Vidal.
Vogais: Andrés Valuja, Román Amoedo, Tomás Campo, Luis Vidal.

Descargadores de carbón, sal y sus similares.
Presidente: Rogelio Rodríguez Nogueira.
Vicepresidente: Antonio Vila Barciela.
Secretario: Dionisio Rouco Barreiro.
Vicesecretario: Orencio Abalde Rodríguez (subliñado).
Contador: Rogelio Leirós.
Tesoureiro: Domingo Alonso Vila.
Vogais: Manuel Duarte Carrera, Guillermo Leirós Vila, Germán Freiría.

Sindicato de empleados y obreros municipales.
Presidente: Gregorio Martínez Ros.
Vicepresidente: Constantino Iglesias.
Secretario: Ramón González Brunet. (fusilado)
Vicesecretario: Ramón Otero Franco.
Tesoureiro/contador: Manuel Torres Ramos.
Vogais: Cecilio Comesaña Alonso, Hermenegildo Lago Pérez, Edmundo Novoa Barros, Florindo Fernández Fernández.

Para engadir algunha información máis aos listados anteriores, engadimos algúns dos enviados á autoridade militar pola comisaría viguesa na data de 23 de agosto de 1936.
Sindicato de Boteros (CNT)
Presidente: Eduardo Gil Fernández.
Secretario: Dalmacio Bragado Ruíz.
Contador: Arturo Navarro.
Depositario: Antonio Otero.
Delegados do pleno: Cándido Cascallar Viejo, Eduardo Álvarez Montes.
Sindicato de Industrias pesqueras y sus derivados.
Presidente: Manuel Fandiño Ricart.
Vicepresidente: José Santiago Torres.
Secretario: Germán Parga Varela.
2ª secretario: José Paz.
Tesoureiro: Ezequiel Collazo.
2º tesoureiro: Germán Rodríguez.
Vogais: Mariano Pintos, Andrés Cordero, Robustiano Collazo e Indalecio Rodríguez.
Sindicato de Hojalateros.
Presidente: Heliodoro Fernández (subliñado e con aspa vermella).
Secretario: Manuel Maqueira (sic).
Vicesecretario: Manuel Ponete.
Contador: Federico Carbajo.
Vogais: Primitivo Castro, Manuel Trigo e Máximo Tojo.
Sindicato de Confiteros y similares.
Presidente: Guillermo Barros Cela.
Secretario: Ramón Martínez Rodríguez.
Tesoureiro: Agapito Rodríguez.

Memoria pontevedresa na década dos noventa.

$
0
0
A memoria escrita sobre a represión en Pontevedra capital na última década do século pasado estaba dominada polo silencio ou polo relato mítico. No desenvolvemento da primeira transición, tanto os diversos grupos políticos como a sociedade, de xeito maioritario, fuxían de calquera apelación aos tempos republicanos e, moito máis, a calquera mención da brutal represión levada a cabo polos golpistas no 1936 e anos posteriores.
Deixando a un lado publicacións pioneiras, como as de Bernardo Máiz ou monográficos editados por A Nosa Terra, polo seu carácter xeneralista, aparecían referencias parciais á nosa cidade en libros editados na década anterior como El alzamiento de 1936 en Galicia. Datos para una historia de la guerra civil de Carlos Fernández (que publicaría tamén Alzamiento y guerra civil en Galicia no ano 2000), en memorias como Cuatro años a bordo de una isla de Evaristo Mosquera, que achegaba diversa información, especialmente sobre a súa estancia no “lazareto”; neste aspecto sería moi superado polo magnífico libro, e documental correspondente, de Antonio Caeiro e outros Aillados, que combinaba testemuñas persoais con fontes documentais e que segue sendo referencia obrigada para todo o referente á illa de san Simón, xunto coas posteriores publicacións de Gonzalo Amoedo.
Ao relato mítico sobre o sucedido en Pontevedra contribuíra, anos atrás, a Vida, paixón e morte de Alexandre Bóveda de Xerardo Álvarez Gallego, editado en Bos Aires no ano 1972; esta publicación, con abundantes erros e afirmacións inexactas, tivo unha ampla circulación. Outra das publicacións apaixonadas dos primeiros momentos, tamén editada en Bos Aires no 1938, foi Lo que han hecho en Galicia. Episodios del terror blanco en las provincias gallegas contadas por quienes los han visto e que presenta características parecidas ao anterior.
Xa na década que tratamos, a dos noventa, aparece Historia de la ciudad de Pontevedra de Xosé Fortes, que adica un par de páxinas a tratar a represión; o carácter da obra non propiciaba un tratamento polo miúdo do tema e explica a extrema violencia desatada como consecuencia de “una sangrienta locura colectiva, en la que los odios y rencillas acumulados afloraron violentamente a la superficie.” As fontes utilizadas por Fortes neste tema parecen ser exclusivamente orais (non hai referencias documentais) o que explica omisións e erros no relacionado coas vítimas. En relación cos responsables da represión destaca acertadamente o papel sobranceiro da Guardia Cívica mandada por Víctor Lis.
Outra publicación do mesmo ano, 1993, é Inmolados gallegos. Alexandro Bóveda, Víctor Casas, Telmo Bernárdez, Adrio Barreiro... de Luis Lamela; este libro marca un fito na historia da represión en Pontevedra capital pois, por primeira vez, aparece un relato sistematicamente documentado do sucedido nos días inmediatos ao golpe. Centrado nos xuízos a Bóveda e aos “dez do doce de novembro”, é un relato sen concesións á mitoloxía. Luis Lamela sinala dun xeito claro a responsabilidade última da violencia: 
De la totalidad de los fusilamientos – la llamada “represión legal” - hay que aplicar la exclusiva responsabilidad a los militares. Asimismo, la otra represión “legal” (sic), esto es, los “paseos” practicados por las patrullas del amanecer falangistas, son también de su completa responsabilidad, pues ellos, los militares sediciosos, ejercieron la exclusiva autoridad en todos los campos del orden – su orden – durante aquella época.
A comezos desta década visita Pontevedra unha investigadora francesa, Marie-Pierre Bossan, coa intención de realizar unha serie de entrevistas a persoas que viviran a guerra civil. Cando realiza a primeira visita (1991) participaba nun programa de investigación pluridisciplinar sobre a memoria oral; entra en contacto con Historga (as entrevistas serían depositadas nesta entidade) e elixe Pontevedra pois era unha cidade que non tiña fondos de entrevistas recollidos.
Entre os anos 1993-1994 fixo varias visitas a Pontevedra e contactou con 80 posibles testemuñas, rexeitaron a entrevista 28 e, con máis ou menos reticencias, aceptaron efectualas 52 persoas; delas 19 preferiron gardar o anonimato, aínda que polo contido non é difícil coñecer a identidade.
A partir destes testemuños e a posterior verificación dos feitos mediante a confrontación con outros testemuños e publicacións e a análise da coherencia interna dos relatos, elaborou a tese doutoral Émergence d’une mémoire de la guerre civile en Galice. Le cas de Pontevedra.; estivo dirixida polo profesor Michel Moner e foi defendida o 17 de xaneiro de 1998 na universidade Stendhal – Grenoble III.
Sería moi desexable a tradución e publicación da tese, tanto polo interese do conxunto de testemuños ( accesibles e coñecidos polos investigadores pero non pola sociedade), como pola análise que fai a autora sobre os mecanismos, problemática e estado da memoria sesenta anos despois do conflito.
En canto ao contido das entrevistas, na actualidade e despois de numerosas publicacións sobre a represión en xeral e a pontevedresa en particular, ven a confirmar o que xa coñecemos; abondan os erros e as omisións, lóxicas neste tipo de traballos pois, como afirma a autora: “ As fontes orais presentan pouca fiabilidade para unha análise precisa da represión. Na cita de exemplos concretos, os erros son frecuentes e facilmente localizables.” Considera que son erros de tipo cronolóxico e que, nos datos cuantitativos a tendencia xeral dos testemuños parece ser a esaxeración.
Debemos ter en conta a dificultade existente nos anos noventa para analizar a veracidade dos testemuños debido á escaseza de publicacións documentadas; neste aspecto, a autora é bastante reticente coa obra citada de Lamela por basearse unicamente en documentación dos arquivos e non ter en conta testemuños orais. Para M.P. Bossan isto daría lugar a supostos erros; é certa a existencia dalgún erro no listado de vítimas de Inmolados Gallegos (comprensible polas dificultades que este tipo de investigacións conleva), pero moitos menos que no resto de publicacións que utiliza a autora como referentes. Precisamente o exemplo escollido por Bossan acredita todo o contrario do que aduce a investigadora francesa: o caso do taxista José Pintos, que Lamela cita (acertadamente) como “paseado” e que Fortes e outros testemuños consideran como sobrevivente ao “paseo”. Na actualidade está perfectamente documentada a versión de Lamela e totalmente errada a contraria.
Destaca a autora o papel dominante ou exclusivo da represión como eixe dos relatos, agás unha minoría (en xeral partidarios dos sublevados) que afirma que en Pontevedra nada sucedera: 
aquí se pasó hambre en el 41, en el 40, pero durante la Guerra Civil, Pontevedra fué un oasis de paz y de tranquilidad, los muertos estaban enterrados, la gente estaba...las viudas y los huérfanos estaban tristes y desconsolados pero después aquí ya no pasó nada.
 Tamén considera significativa a incomprensión diante da violencia gratuíta, sen atopar motivos para a súa existencia; as testemuñas non parecen comprender por que as vítimas foran vítimas e os verdugos foran verdugos. No conxunto dos testemuños, é salientable para a autora a ausencia de consideracións sobre o exilio ou a guerrilla.
Respecto aos verdugos, aparte de Víctor Lis, nome asumido pola práctica totalidade dos entrevistados, moi poucos citan outros nomes; ao sumo media ducia e dos que nos consta fehacientemente a súa participación directa nos “paseos”. Isto ven a confirmar que nas distintas localidades sempre se coñeceu o nome dos verdugos. Algúns dos que citan nomes de represores son testemuñas que preferiron quedar no anonimato. Varios piden silenciar a gravadora e son frecuentes os que se botan atrás e piden que non se mencionen cando revisan a entrevista. O medo (aínda!) e a pertenza a coñecidas familias pontevedresas dalgúns deles poden estar detrás desta actitude.
“Y Víctor Lis, el criminal número uno. De los muchos criminales que había, ese era un cabeza visible: Víctor Lis Quibén.”
Outro feito destacado é a exculpación (ou cando menos o esquecemento) dos militares como responsables da represión. As testemuñas sinalan como executores a Guardia Cívica e os falanxistas sen facer referencia ás autoridades militares de quen dependían; atribúense as mortes ás envexas e vinganzas persoais, moitas veces por motivos profesionais, singularmente entre médicos, e ponse como exemplo o fusilamento de Caamaño.
Non faltan tampouco as alusións á necesidade de non remover o pasado e á conveniencia de esquecer. Dende o anonimato, unha profesora galeguista exprésao do seguinte xeito:
¿Cómo vas ahora a poner todas esas cosas sobre el tapete...? ¿Y cómo vas ahora en las familias a suscitar todo eso? Pero es cierto, ¿Cómo vas a sacar esas cosas? Gracias a Dios pues...las familias están cruzadas, están entrelazadas completamente. Entonces es mejor no recordar.

Epistolario (V). Presos de Mourente. 1934.

$
0
0

Sr. Dn José Ruibal
Apreciable camarada, erecibido la tuya en compañia de mis camaradas, pues Reibal [ José Ruibal López] aqui estamos, bien de salud pues me preguntas si yo se cuando es el goisio pues yo no se nada el dia que yo lo sepa ya te lo mandaré dicir el abogado bino aguntami una beces y me digo que abia bolber y aun no a bolbido el 29 [29 de outubro de 1934] fuimos declarar yo y billaberde [José Villaverde Cendón] guaquin [Joaquín Martínez Vázquez “O Marión”] meis [ Ramón Meis Pintos]ynocente [Inocente Filgueira] y ami me digo el señor furonda [ comandante Salvador de Foronda, instrutor da causa] me digo que no tenia inportancia.
Reibal me mandas dicir como esta gracia [ García Filgueira?] y olibera el biego [ José Oliveira Posada] y todos camaradas de ese otel que no sabemos nada de ellos y queremos saber de bosotros ermanos. [...]
pues Reibal qui abenido tu cuñado de gebe [Xeve] y la nobia de eligio  y me pregunto por ti y yo le dige que estabas en marin pues que le escribas agebe y que le mandes la direcion tuya. [...]
Reibal me diras como esta olibeira [ Alfredo Oliveira Durán] el domingo estubo en este otel argentina [Argentina Villaverde, compañeira de Alfredo] y barias de murente [Mourente] y de gebe y maruga a escarallada [ Maruja, futura muller de Manuel Torres]. Simas por mi asta la tuya.
Muchos recuerdos de fandiño [Antonio Fandiño] para todos de ai y muchos rrecuerdos de billaverde [José Villaverde] para todos de esa y muchos rrecuerdos de todos camaradas que estan en mi camarote para los camaradas de esa porque somos ermanos ijos de una misma madre y amas tenemos que unirnos para la comida de los enemigos [...] salud y rrebolucion y un abrazo fraternal en nombre de la rebolución atodos camaradas salud. [...] le das recuerdos a torres[Manuel Torres Lorenzo] olibera a gracia a olibeira el biego a rrei [ Andrés Rey Rey] y todos los camaradas.
Asina esta carta, na que se respectou redacción e ortografía orixinais, Constante Tomé Tomé. Consta como dirección a do cárcere de Pontevedra na rúa da Oliva 47 (actual Audiencia Provincial).
Con motivo da corta de varios piñeiros para interromper o paso na carreteira de Ourense, así como danos na liña de condución eléctrica da empresa “La Hulla Blanca” (da que a posterior FENOSA herdaría o nome na boca dos nosos avós: "a Hulla"), foron detidos varios veciños de Mourente e Bora: Manuel Torres Lorenzo, Manuel Dacosta, Herminio Coto, José Villaverde, Ramón Meis (pai e fillo), Joaquín Martínez, Inocente Filgueira, Jesús Pereira, Alfredo Oliveira, José Ruibal e Constante Tomé. Outros veciños de Mourente con postos destacados no sindicalismo pontevedrés e, como os anteriores, membros do partido comunista e das centrais CGTU e UGT, tamén estaban detidos: José Oliveira, Manuel Ruibal, Manuel García Filgueira, Manuel Martínez, entre outros.
As detencións eran consecuencia da represión sobre os militantes das organizacións obreiras que apoiaran a folga xeral revolucionaria de outubro de 1934; o autor da carta está detido, xunto con varios compañeiros, no cárcere pontevedrés, cualificada ironicamente por el de hotel e o destinatario, José Ruibal, forma parte do grupo de presos no pontón Minerva do polígono Janer de Marín. Noutras entradas deste blog analizamos o ocorrido nesas datas en Pontevedra. (Véxanse tamén as tres entradas seguintes á enlazada).
Foto: José Oliveira Posada. De "Mourente nos anos do medo". CMVMC de Mourente.

Primeiro de maio de 1949.

$
0
0
O primeiro de maio de 1949, a edición galega de Mundo Obrero, voceiro do partido comunista, facía un chamamento ao pobo galego alertando contra a recente sinatura ( 4 de abril) do pacto do Atlántico Norte que daba orixe á OTAN. Transcribimos integramente a publicación:
¡PUEBLO GALLEGO! EN ESTE PRIMERO DE MAYO, MANIFESTEMOS NUESTRA REPULSA ANTE LAS NUEVA MANIOBRAS DE LOS IMPERIALISTAS YANQUIS ENCAMINADAS A FOMENTAR UNA NUEVA GUERRA.
En este primero de mayo, cuando los trabajadores de todo el mundo pasan revista a sus fuerzas, elevemos nuestra propuesta vigorosa ante los intentos imperialistas, tendentes al desencadenamiento de otra conflagración mundial.
Con el tambaleante régimen franquista todavía en el poder, sostenido por los imperialistas yanquis a cambio de nuestra independencia y soberanía nacional, los comunistas, desde la vanguardia de la lucha, fundidos con las masas populares, democráticas y progresivas, nos sumamos a la protesta mundial contra los fomentadores de una nueva guerra.
Es ahora precisamente, cuando la clase trabajadora de todo el mundo tiene que esforzarse más por desenmascarar ante toda la humanidad los fines que se persiguen con la firma del llamado Pacto Atlántico del Norte, realizado hace poco más de un mes en los Estados Unidos de América, con fines agresivos.
Tenemos que recordar atodos los trabajadores, que las raíces del fascismo no han sido arrancadas aún de cuajo, como algunos honradamente creyeron al haber sido derrotados los países más imperialistas y agresivos, Alemania, Italia y el Japón, y que hoy como ayer la amenaza de una nueva guerra se cierne sobre los pueblos, fomentada por los mismos que en Munich amañaron la “no intervención” a espaladas del pueblo español, que llevó al derrocamiento de la República y al reforzamiento del régimen fascista de Franco.
Millones y millones de personas desfilarán con pancartas en todo el mundo en este primero de mayo, desplegando sus banderas en manifestación de protesta contra este pacto, cuya única finalidad es la de crear las condiciones para arrastrar a los pueblos a una nueva guerra, esta vez contra la Unión Soviética y los países de las nuevas democracias.
Hay que impedir que los incendiarios de guerra lleven a cabo su fatal propósito, uniéndonos todos en un solo frente anti-imperialista y democrático, por la salvaguarda de nuestras libertades.
Los trabajadores gallegos, manifiestan su voluntad inquebrantable de marchar al lado del gran país del socialismo victoroso (sic), la Unión Soviética, al lado de las democracias populares; al lado y en apoyo de los pueblos oprimidos y sojuzgados por el fascismo y el imperialismo, hacia el total aniquilamiento de las clases opresoras.
¡TRABAJADORES!: En esta fecha conmemorativa, a la lucha unidos, bajo la gloriosa bandera de la Unión General del Trabajo (sic), para acabar con este régimen criminal que vende España al extranjero, e intenta hacer de los españoles carne de cañón al servicio de los herederos de la política de Hitler y Mussolini.
¡VIVA LA LUCHA UNIDA DE LOS TRABAJADORES GALLEGOS!
¡GUERRA A MUERTE A LOS TRAIDORES Y VENDEPATRIAS !
¡MUERAN LOS INCENDIARIOS DE GUERRA!
¡ VIVA EL GRAN PARTIDO COMUNISTA DE ESPAÑA!
¡VIVA LA REPÚBLICA!
Partido Comunista de ESPAÑA. Comité de Galicia.

Comisión depuradora do maxisterio (1)

$
0
0
Sobre a depuración do maxisterio na provincia de Pontevedra temos a sorte de contar cos excelentes traballos do profesor Porto Ucha; é de salientar o seu magnífico artigo publicado no último número da revista Sarmiento: “A depuración do maxisterio na provincia de Pontevedra”, de autoría compartida con Raquel Vázquez Ramil.
Nesta entrada tratarase sobre a comisión depuradora de mestres no referente ás características ideolóxicas e militancia política dos seus compoñentes; coñecendo estas comprenderase o apuntado por Andrés Santalla no congreso sobre a represión franquista en Galicia (Narón, 2003) sobre a dureza desta comisión, que orixinou advertencias das instancias superiores pola severidade que tiña nos seus ditames.
A pesar da notoriedade e relevancia social dos seus membros (ou acaso por iso), na maioría das súas biografías  omítese todo o relativo á súa implicación no labor depurador e o seu compromiso co réxime franquista. Non son casos illados na (aínda!) construción mítica, e nalgúns casos interesadamente manipulada, do sucedido en Pontevedra naqueles “anos do medo”.
O presidente, Secundino Vilanova Rivas, catedrático de matemáticas, foi nomeado, sen posibilidade de renuncia, na súa condición de director do instituto pontevedrés. Fora compoñente da xunta da Unión Patriótica, organización política creada polo ditador Primo de Rivera. Aparece como doante nas subscricións patrióticas, tanto nas efectuadas no ano 1934 para “los mantenedores del orden” nos sucesos revolucionarios de outubro, como tras o golpe do 36.
Afervoado católico, fora presidente do Círculo Católico e nesa condición foi elixido para portar o estandarte das Dores na procesión de Semana Santa en 1917; tamén desempeñou o cargo de presidente da Adoración Nocturna e foi membro da Venerable Orden Tercera (V.O.T.) franciscana. O órgano da Juventud Católica de Pontevedra, a revista SPES, no seu número de xuño de 1952, define fielmente o carácter da súa relixiosidade:
Recientemente falleció uno de ellos, D. Secundino Vilanova Rivas, católico, integrista de pura cepa, Catedrático y Director que fué de nuestro Instituto, el cual puso su clara inteligencia al servicio de la Verdad.
Esa condición de “integrista de pura cepa” vai ser, como veremos, unha característica común a todos os compoñentes da comisión pontevedresa.
Na comisión foi o primeiro secretario o inspector Juan Novás Guillán, persoa ligada a organizacións de tipo benéfico como a Asociación Protectora del Obrero, da que foi presidente; membro do padroado do museo de Pontevedra dende 1930, ano no que sucedeu a Antonio Losada Diéguez; posteriormente foi cronista oficial da cidade. Colaborador de SPES, en 1952 publica unha conferencia súa co título: “El Nacimiento del Hijo de Dios y la Nochebuena en los hogares cristianos”. Viúvo de María Viñas del Monte, casa posteriormente cunha compañeira da inspección, María Cruz Pérez.
Politicamente participou do pensamento galeguista encadrado no sector dereitista, foi un dos accionistas do Seminario de Estudios Gallegos e asinante do manifesto de intelectuais galegos a favor do Estatuto en 1936.
Faleceu en abril de 1967 e o seu amigo e correlixionario, José F. Filgueira Valverde, alcalde da cidade, pronuncia no pleno do concello (Novás fora concelleiro e tenente alcalde) un discurso necrolóxico, do que reproducimos o seguinte parágrafo: “bueno, generoso, activo, dispuesto al servicio de todos, entregado con fervor al cultivo del espíritu y a los intereses de la ciudad”.
En 1945 estaba afiliado a Falange Española e así consta nun listado de depurados favorablemente dentro da organización. Durou poucos meses na comisión e foi substituído, en marzo de 1937, por outro inspector, Olimpio Liste Naveira, de perfil inequivocamente implicado cos sublevados.
Olimpio Liste Naveira, mestre e inspector, presidía en 1937 a Asociación de Maestros Católicos e participa en abril dese ano nun cursiño pedagóxico-relixioso, organizado por esta asociación, no que se imparten leccións de pedagoxía “pero de Pedagogía Religiosa y patriótica que era la Cenicienta, la desterrada de nuestra querida España por el laicismo que gangrenó la vida española en estos últimos y desdichados tiempos.” (El Noticiero Gallego, 4-4-1937). Olimpio Liste imparte as leccións: “La señal de la Cruz” e “Los Sacramentos”.
Foi concelleiro no axuntamento de Pontevedra, inspector xefe de educación, director do Boletín de Educación e integrou o grupo que visitou Italia no ano 1938 para estudar o modelo educativo do goberno fascista de Mussolini.
Con anterioridade ao golpe, no ano 1934, foi presidente da sección de Información, Prensa e Propaganda da Casa del Maestro, institución na que convivían tendencias políticas contrapostas. A presencia de persoas de dereitas e o tipo de actos que organizaba fixeron que fora contemplada con receo por algúns mestres dos sectores máis comprometidos politicamente. Un deles cualificábaa de “ reaccionaria, guarida de catedráticos y señoritos, que por medio de bailes, fiestas, banquetes, procura desviar a los maestros de las Casas del Pueblo”.
Na orde política, Liste militaba en Falangee ocupou postos de mando nas milicias desta organización (xefe de centuria), así como desempeñou o posto de sarxento da temida Guardia Cívica mandada por Víctor Lis. Estas dúas milicias estiveron implicadas na represión cruenta na comarca pontevedresa. En anos posteriores ocupou postos como o de presidente da xunta provincial da Mutualidad de Enseñanza Primariae axudante provincial das Falanges Juveniles.
                                        (Continuará nunha próxima entrada)

Comisión depuradora do maxisterio (e 2)

$
0
0
Os mestres integrantes da comisión foron Jorge Vázquez Fernández, o famoso “don Jorge”, e o coñecido pintor e debuxanteLuis Pintos Fonseca.
Jorge Vázquez Fernández ademais de mestre en Lérez era cura. Ligado familiarmente á patronal da construción (un dos seus irmáns foidono da empresa Raymundo Vázquez S.A., as siglas da empresa RV deron lugar ao apelativo popular de “reventa vivos”)e con boas relacións coa todopoderosa familia Riestra. A súa primeira misa, en 1926, foi na capela da Peregrina e foron padriños de mans a marquesa viúva de Riestra e o seu fillo Raimundo, marqués de Riestra; a celebración foi por todo o alto e mostra do poder económico da familia Vázquez. No Palace Hotel numerosos convidados asistiron a un espléndido banquete; como curiosidade, o menú foi: 
Entremeses, Potage (sic)a la castellana, Huevos a la Cerigord (sic), Paella a la marinera, Vieiras al gratín, Lenguado y merluza a la romana, ensalada, flan a la vainilla, tarta de almendra, quesos y frutas. Vinos: Paternina, Champagne, Café, licores y cigarros.
Exerceu de capelán das Siervas de Maríae do convento de santa Clara, coadxutor de san Bartolomé, consiliario da Asociación de Maestros Católicos, da Juventud Católica Femenina e director espiritual do colexio privado Inmaculada Concepción. Tamén participou na comisión que visitou Italia no 38 e, ao regreso, publicou no Boletín de Educación o artigo: “Roma eterna, síntesis de la Excelencia del Viaje”. Foi nomeado inspector.
En tempos da República pertencera á Unión Regional de Derechas (URD) e no 36 afiliouse a Falange sendo mobilizado pola Jefatura Provincial de Milicias no ano 1938. O ministerio do exército concedeulle a medalla de campaña co distintivo de retagarda. Prestou servizos como garda cívico. Tamén foi capelán de campamentos do Frente de Juventudes.
Luis Pintos Fonseca era membro dunha coñecida familia pontevedresa con ligazóns coa masonería e a teosofía; na casa familiar da rúa Charinoaínda se conservan elementos simbólicos como a estrela de cinco puntas na fachada e flores de loto esculpidas no portal. Debuxante e pintor, traballoucomo mestre e como profesor auxiliarde debuxo no instituto de Pontevedra. Exerceu como interino na graduada do Areal (Vigo) e en maio de 1934 noméano como mestre en Lusquiños (Tomeza). Foi socio fundador da Casa del Maestro.
Ordenouse sacerdote no ano 1947 e oficiou a primeira misa na capela de Xesús Nazareno, na que fora bautizado. Foi padriño de altar o catedrático de relixión don Lino García e padriños de mans o seu íntimo amigo José F. Filgueira Valverde e a señorita Ramona Losada Fernández. Colaborador habitual da revista católicaSPES.
Participou en diversas actividades do Seminario de Estudios Gallegos. En 1931 foi directivo do Grupo Nazonalista Galego, presidido por Castelao. Sorprendentemente tamén figura como afiliado á Unión Regional de Derechas (URD) na que causaría baixa.
Sobre a súa actitude cando o golpe de estado do 36 circula unha versión nas súas biografías que non parece compadecerse co realmente sucedido; vexamos a xeito de exemplo, o que se afirma na publicación “Pontevedreses”:
Está vinculado con fuerza al movimiento galleguista, lo que en 1936 tiene cierto peligro; Luis, asustado, se refugia en el Monasterio de Poio y allí permanece. Saldrá después de la Guerra para entrar en el Seminario de Tui y de ahí al de Santiago; en 1947 es ordenado sacerdote.
 Noutras biografías afírmase que estudara a carreira internado en Poio cousa imposible por non ter seminario.
 Arealidade é que, en decembro de 1935, fora elixido presidente da Asociación de Maestros Católicos e no 36 e anos seguintes, segue  exercendo como mestre en Tomeza ata que no ano 1938 solicita unha excedencia por máis dunano e menos de dous; a finais do 37 tamén exerce como axudante numerario de debuxo no instituto. Aparece como doante en diversas subscricións patrióticas; en setembro de 1936 (Diario de Pontevedra, 1-10-1936)noméano delegado de ensino na Junta Carlista de Guerra e o 18 de decembro integra a comisión depuradora do maxisterio. En agosto de 1936, como presidente dos mestres católicos, diríxese ao comandante militar da praza cunha “patriótica” carta anunciando un donativo de 250 pesetas (todos os fondos da asociación) e anuncia que os seus membros cederán un día de soldo co mesmo fin (Diario de Pontevedra, 29-8-1936). En setembro de dito ano a Asociación de Maestros Católicos que presidía diríxese á Junta de Defensa Nacional 
felicitándoles entusiastamente por las acertadas disposiciones sobre la destructora enseñanza, coeducación, libros de texto y demás medidas para la restauración moral y cristiana en la escuela española.
 Como se pode comprobar, toda unha serie de actividades documentadas pouco compatibles co suposto refuxio en Poio.
A pesar do seu aliñamento cos sublevados, Pintos, como todos os mestres, tamén será obxecto (ao igual que Jorge Vázquez) de expediente de depuración que, como cabía esperar, resólvesecon todos os pronunciamentos favorables o 11 de xaneiro de 1939. O xefe da Falangepontevedresa, Ramón Portela, non vía con bos ollos a composición da comisión depuradora nin a súa actuación, que considera persecutoria contra mestres do SEM (Servicio Español del Magisterio) que estaban na fronte de guerra; nun informe aproveita para acusar a Luis Pintos: 
Hipócrita redomado galleguista de Castelao. Sucesor de el en la Auxiliaría de Dibujo del Instituto a propuesta de Vilanova. ¡Que más querían Castelao y Pintos que esta sucesión!... Su finado padre era masón, uno de los pocos pero conocidos, que había en Pontevedra. El hijo hace una vida de fervoroso católico, pero también lo hacían los separatistas de Bilbao. Fué el autor de los carteles murales del Estatuto Gallego donde se decía: ANTES MORTOS QUE ASOBALLADOS (antes muertos que españoles).
 Como pode apreciarse, duras acusacións incluída a curiosa tradución de “Asoballados”.
En agosto do 36 a ficha de inspección considerábao como de ideoloxía de dereitas e o alcalde informa que durante o período da Fronte Popular fora presidente daJuventud Católica. En 1947 noméano coadxutor en san Bartolomé e no 1948 consiliario da Acción Católica (A.C.) masculina; no 1951, consiliario da rama feminina de A.C. da parroquia. Foi o principal impulsor da “refundación” da Semana Santa pontevedresa a finais da década dos 40, tarefa na que ademais de personalidades como Filgueira Valverde e Vicente Riestra tamén participa a Jefatura Provincial de Ex-combatientescon Saturnino Paz Peón, os irmáns Puig Gaite, Fernando López Viaño e outros que fundan a confraría de Nuestro Padre Jesús con la Cruz a Cuestas (máis coñecida na cidade como Cofradía de Excombatientes).
Afiliado a FET y de las JONS logo da unificación, aparece citado o 10 de abril de 1940 nunha relación de camaradas militantes que debían recoller o carnet na xefatura na rúa Michelena 30. En 1945 continúa aparecendo nos listados de Falange. En 1955 participa como poñente nos actos do Día del Dolor organizados polo Consejo Provincial de Falange.
Ricardo Melero Pereira era representante da Asociación de Padres de Familia e un dos pesos pesados da sociedade capitalina, tanto no mundo empresarial como político. Presidente da patronal pontevedresa, a súa fábrica de alpargatas fora obxecto, en febreiro de 1936, dun vandálico ataque por parte dos sectores máis extremistas da esquerda obreira; o pretexto aducido fora a protesta contra manobras electorais da dereita. Tamén foi directivo do Círculo Mercantil e Industrial, da Cámara de Comercio e da xunta do club de fútbol Alfonso XIII C.F.
A Asociación de Padres de Familia era moi conservadora e belixerante contra determinadas medidas do goberno republicano, nesta orde visitara ao gobernador civil para expresarlle a súa protesta polo proxecto de lei sobre as ordes relixiosas.
Ricardo Melero tiña un perfil político profundamente dereitista: en 1932 participara activamente, xunto con Víctor Lis, Ramón Gómez, Tomás Abeigón, Enrique Paredes, Antero Marescot e outros, na articulación da Unión Regional de Derechas (URD) que nace para “actuar en defensa de los santos principios de la Religión, la Patria, la Familia y la Propiedad, que son la base de la paz pública y el elemento necesario para el trabajo fecundo.”
Nas eleccións de 1933 presentouse como candidato polas dereitas e o xornal El País, órgano de Izquierda Republicana, aproveita para atacalo mediante unha caricaturesca e imaxinaria entrevista: 
en cuestiones políticas reconozco mi falta de preparación y competencia”, os motivos de tomar parte na propaganda dereitista serían “mi vocación de hombre de orden, amante de la religión y de la familia” [...] Pero cree V. que los que tenemos algo que perder podemos soportar estos avances de la República? Yo le puedo enseñar los libros de mi fábrica y verá por ellos que mis ingresos se han reducido al tener que cumplir las leyes sociales que mejoran la situación del obrero. Y eso que los sueldos que pago no son exagerados”
No proceso de crecente radicalización da dereita, foi detido en abril de 1936 por consideralo relacionado con incidentes provocados por fascistas; compañeiros de detención foron significados fascistas como o capitán retirado Benito Pardo, Secundino Esperón, José Outerelo e outros; daquela Melero era tesoureiro da CEDA.
Como podemos apreciar, a compoñente relixiosa militante na súa versión máis integrista está presente en todos os compoñentes da comisión: podemos considerar este aspecto como o factor ideolóxico dominante. Na orde política, a afiliación nos partidos da dereita autoritaria e, en dous casos, no galeguismo de dereitas, deu paso á militancia nas filas falanxistas ou carlistas; militancia non ocasional senón prolongada en décadas desempeñando postos en órganos do chamado Movimiento Nacional e como concelleiros nos axuntamentos franquistas. A documentación de varios arquivos e as fontes hemerográficas e outras permiten completar os perfís biográficos, ocultados ou terxiversados (de xeito intencionado ou non) nas haxiografías ao uso, e comprender mellor o marco da represión sobre o maxisterio.

Himno revolucionario.

$
0
0
O 15 de marzo de 193, ás oito da tarde, o sarxento Miguel de Miguel Marcos, comandante de posto da Guardia Civil de Lavadores, ao mando dun grupo de “cívicos”, gardas e falanxistas, localiza unha cova debaixo de dúas casas e cuns 20 metros de longo no lugar da Bouciña. Atopan varias armas, diferentes obxectos, roupa (algúns uniformes falanxistas e de soldado) e varios “cantares e himnos revolucionarios y de propaganda tendenciosa en contra del Movimiento”. Practícase a detención dos habitantes das casas: Alfredo Fernández González, Paulino Posada González, Alfonso Fernández Posada, Matilde González Rodríguez, Magdalena Caride Fernández, Carmen Fernández Posada e Mercedes Posada González.

O capitán da Guardia Civil Francisco González, “O Rabioso”, desprázase ao lugar dos feitos ás dúas da madrugada para comprobar o lugar; os detidos como presuntos encubridores e o material atopado foron conducidos ao cuartel do posto na rúa de Magallanes.

Entre as variadas cancións ( Himno de los perseguidos, Joven Guardia, Pioneros Rojos e varios tangos) que aparecen nun caderniño feito con follas mecanografadas con tinta vermella, atopamos un titulado “Himno revolucionario” que copiamos a continuación:

No desmayes pueblo Ruso,

seguid luchando con tesón,

que la Internacional se adhiere

a vuestra revolución, (revolución)

Fiera venganza tomaremos,

contra la canalla plutocrática,

corra la sangre aristocrática,

por las calles sin cesar (y sin cesar).

Empezaremos por Gil Robles,

terminaremos por el clero,

que es el animal más fiero,

que devora la nación,

Viva la revolución, la revolución social.

Arriba trabajadores

triunfe la lucha social, (lucha social)

Viva la juventud comunista, (viva)

Viva Rusia y la Internacional.

Arriba trabajadores

triunfe la lucha social (lucha social)

Viva viva el ejército rojo (viva)

Viva Stalin, Lenin y Carlos Marx.

De todos os detidos só sobreviviron Magdalena Caride e Carmen Fernández, que serían xulgadas posteriormente e absolvidas. Os restantes foron “paseados” e as súas mortes constan no rexistro civil de Lavadores: Alfredo Fernández González, 36 anos, xornaleiro, casado, un fillo; Paulino Posada González, 47 anos, casado, xornaleiro, tres fillos; Alfonso Fernández Posada, 20 anos, solteiro, xornaleiro; Matilde González Rodríguez, 35 anos, viúva, xornaleira, dous fillos; Mercedes Posada González, 48 anos, casada, de profesión “sus labores”. Os cadáveres aparecen no cemiterio de Lavadores o 17-3-37 e a causa de morte que figura no rexistro é a de “herida por disparos de arma de fuego”. Outros “paseos” relacionados son os de José Caride Fernández, 19 anos, serrador, o seu corpo aparece en Naia o 18-3-37 e a causa da morte consta como “hemorragia cerebral”; Severino Carrera Martínez “Farrapillas”, 26 anos, casado, xornaleiro, aparece o cadáver no cemiterio de Lavadores o 17-3-37 e a causa da morte é “heridas por disparo de arma de fuego”.

Neses días tamén hai outras mortes na zona; o propio sarxento Miguel de Miguel, en escrito datado o 1 de abril de 1937, detalla os “individuos muertos en el monte que se hallaban fugados”, no tempo que el levaba no posto: Ramón Conde Gutiérrez (27-1-37), Aniceto Campos Caride(29-1-37), Aniceto Marcos León (31-1-37), José Viéitez Miras “Loto” (4-2-37), Antonio Alonso Comesaña, Manuel Vázquez Lamase Higinio Fernández Fernández, todos o 16-2-37, Fernando Castro [Domínguez] (13-2-37) e o mencionado Severino Carrera. En canto a Aniceto Campos, posiblemente se refira a Antonio Campos Caride do que consta a morte o 30 de xaneiro e o seu cadáver aparece no cemiterio de Lavadores. O sarxento apunta tamén que ten noticias de que “han sido muertos otros individuos por fuerzas de los Destacamentos de Bembrive y Castrelos ignorándose quienes sean estos.”

Xoán Carlos Abad, na súa magnífica publicación “Héroes o forajidos”, editada polo Instituto de Estudios Vigueses, afirma:

la Guardia Civil y los falangistas habían detectado el apoyo que unas familias les estaban prestando, por lo que aquellos decidieron hacer un castigo ejemplar ejecutando a casi todos los miembros de las citadas familias, así como quemando sus propiedades, incautando sus magros bienes y deteniendo a los escasos supervivientes que hubo en la acción

Abad tamén achega declaracións de testemuñas presenciais dalgúns dos asasinatos e engade o feito do asasinato do cabeza de familia, Domingo Fernández Lago, home de Mercedes e pai de Alfonso, o 9 de abril.

Fundadores da Sociedade de Agricultores de Salcedo (1): Antonio Balchada.

$
0
0
O primeiro de agosto de 1936, o capitán da Guardia Civil e xefe nominal da Guardia Cívica pontevedresa Emilio Lledós, con forzas ás súas ordes, rexistra o domicilio de Gumersindo Estévez Cerqueiro atopando diversa documentación, tanto súa como do seu fillo Genaro (sería executado o 21 de setembro de 1936) que andaba fuxido. Gumersindo, presidente da Sociedade de Agricultores de Salcedo entre marzo de 1935 e o mesmo mes de 1936, sería detido posteriormente, xunto co seu irmán Manuel, cando se presentaron no cuartel da Guardia Civil para solicitar un certificado de boa conduta para poder marchar cara o estranxeiro.

Nunha relación titulada “Nombres de los fundadores de la Sociedad de Agricultores de Salcedo y compañeros más significados” figuran os nomes dos fundadores en 1892 ( foi rexistrada oficialmente en 1897). Estas persoas estaban propostas pola directiva que presidía Gumersindo para recibir unha homenaxe aos fundadores falecidos. Aparecen no listado: co apelativo de presidente: Martín Pintos Lucas, Lorenzo Montes, Antonio [Balchada] Sousa, Juan Piñeiro e Ignacio Da Pena; co de organizador: Santiago Sanmartín; cos de secretario: Antonio Carragal e Manuel Acuña Pena e sen indicar condición: Manuel Regueira e Francisco Soto.

A idea da directiva era celebrar un acto con varios oradores e adquirir as fotografías dos primeiros fundadores.

O texto destinado a ler na homenaxe adicado a Antonio Balchada, albanel de orixe portuguesa, era o seguinte:

La Sociedad de Agricultores honrra a sus Luchadores por la Livertad. Antonio Balchada Sousa Vecino y uno de los organizadores de esta Sociedad de Agricultores el año 1892, trabajó incesantemente después de organizada, para que el Cacique no la derrumbara porque con sus uñas de rrapiña quería desbaratar a lo que no le convenía, porque si hoy los Caciques le estorban las Sociedades, que harían entonces que no había más [ilexible] que ellos hacían de la justicia lo que querían del Servicio iden de Contribuciones Consumos y por último Cédulas también; así que las Sociedades eran el ostáculo mas grande para ellos enriquecer y dominar. Así que los directivos eran perseguidos amenazados y acosados a las peores torturas; mas Antonio Balchada Sousa nunca temió a las Amenazas, donde no se fundaban Sociedades Allí iba el tanto que fueran Agrícolas como Obreras. Celebraba mítines por todos los contornos, en los primeros de Mayos era Antonio Balchada Sousa quien rresibía los Mayores aplausos y felicitaciones por su buena oratoria y energía en busca de defensa de las justas rreivindicaciones de los Esplotados. Fue tan perseguido que por no tener por donde cojerlo judicialmente influýan los dominadores para que no tubiera trabajo en ninguna parte y por el hambre someterlo al Cacique: pasó sin sabores y se arregló, pero al Cacique nunca se doblejó. Como su oficio era Pintor y aquí no le daban trabajo tubo que aprender la arte de Albañil para poder mantener su mujer y hijos que eran mártires por las ideas de su padre. Llevó la vida tan agitada en busca de la rredención humana y sin tener apresio de la labor por el rrealizada dejó de existir de entre nosotros por la tuberculosis que lo arrebató a los cuarenta años lo mejor de su edad para la lucha.
(Ortografía e redacción orixinais). Documentación: Arquivo Intermedio Militar do Noroeste e AHPPO.

Contra o esquecemento: Joaquín Fernández Barcia.

$
0
0
Moitos familiares das vítimas da represión levada a cabo tras o golpe do 36 sufriron ( e sofren) o silencio imposto nas propias familias; o medo que abafaba nos anos do silencio na maioría dos casos, o rexeitamento da conduta política do seu antepasado a quen responsabilizaban da súa situación precaria, noutros, algunhas veces a falla de interese ou as informacións manipuladas... A falla dunha política de divulgación, alonxada de mitos e manipulacións, do sucedido e que vaia máis alá dos círculos de historiadores e persoas comprometidas, posibilita a existencia na actualidade, máis de 80 anos despois, de persoas que carguen coa lousa do descoñecemento sobre a vida (e a morte) de antepasados seus vítimas da represión e, tamén, do esquecemento.
Veñen a conto estas apresuradas reflexións a partir da lectura do emotivo artigo de Víctor Fernández FreixanesMemoria do tío Joaquín”, na Voz de Galicia do pasado día 18. Nel podemos atopar ese desexo de saber máis e tamén o testemuño de como as pesadas cargas dos “antecedentes políticos familiares negativos” continuaron pesando moitos anos sobre as familias.
Esta situación, repetida ao longo de moitos anos de traballo neste tema, lévame a inaugurar un apartado neste blog, que titularemos “Contra o esquecemento” e no que, cada certo tempo, achegaremos a biografía das vítimas esquecidas.
Joaquín Fernández Barcia“O negro” naceu o 10 de agosto de 1906 en Mourente (Pontevedra), era fillo de Saturno e Elvira, ebanista, afiliado á Sociedade de Ebanistas afecta á UGT. Estivera preso no 1934 polos sucesos revolucionarios de outubro. Foi detido en Vigo o 25 de agosto de 1936 onde, ao parecer, se refuxiara na casa duns parentes; tivo a mala sorte de ser recoñecido por un policía pontevedrés que fora a aquela cidade a efectuar un servizo.
Incóaselle a causa 1118/36 por rebelión, causa militar que sería acumulada á 1098/36 que se abrira contra Eduardo Muíños Búa e outros; todos estaban acusados de participar nos rexistros domiciliarios e en armerías para incautar armas. Estas actuacións leváronse a cabo todas elas amparadas en ordes escritas do gobernador civil. As persoas acusadas destes feitos ou de participar na defensa do goberno civil o 19 e 20 de xullo foron moi perseguidas e sufriron fortes condeas de cárcere ou a pena de morte.
A Joaquín acusárono de participar na requisa efectuada na armería de Ruperto Santos; alí foran acompañados do inspector de policía Castor Prieto, que portaba a correspondente orde; a actuación de Joaquín e compañeiros descríbea o dono da armería cando foi preguntado por se tiveran “actitude tumultuosa” e respondeu que todos estiveran moi atentos e respectuosos.
Pero as acusacións contra Joaquín acumulábanse: ademais das requisas tamén fan as de participar destacadamente nos feitos revolucionarios daqueles días de xullo arengando e alentando os grupos rebeldes; ademais os seus antecedentes, como os dos outros acusados, eran os de significados axitadores e dirixentes das “organizaciones extremistas” ás que pertencían.
Diversos informes considerábano membro da agrupación socialista e persoa de confianza do deputado Amando Guiance; o da Guardia Civil, coa falla de fiabilidade habitual, considera que militara no partido comunista, afiliado á CNT e que “según informes que no se pueden precisar [!!!] desde su domicilio estuvo haciendo disparos el día 20 de Julio último con una pistola”. Algunhas testemuñas afirmaron que participara nos tiroteos contra as tropas que procedían á lectura do bando de guerra.
Un erro no apelido evita que o leven na saca dun grupo de presos que acabarán “paseados” a finais de setembro.
O 20 de novembro de 1936 celébrase o consello de guerra contra Joaquín Fernández Barcia, Nemesio Laya Abal, Ciriaco Licer Cons, Manuel Dios Costado,Ramón Rey Juncal e Eduardo Muíños Búa; na sentencia consideran a Joaquín responsable do delito de rebelión co agravante de perversidade e condénano a morte, do mesmo xeito que ao mestre Muíños e ao albanel Manuel Dios. Ademais deberían indemnizar ao Estado por responsabilidades políticas coa cantidade de cinco mil pesetas cada un.
Execútano o 2 de decembro de 1936, ás sete horas e trinta minutos da mañá no alto da Caeira. Foi enterrado en san Amaro na sepultura 49, cadro 1, fila terceira. A morte foi anotada no Rexistro Civil pontevedrés no folio 281 volto, tomo 117, partida 560 e como causa figura a de “colapso cardíaco”.
Dous dos seus irmáns serían detidos na década dos corenta acusados de actividades subversivas: Antonio, detido no 1947 por recadar diñeiro para Mundo Obrero, foi posto en liberdade polo xuíz por non haber cargos probados e Saturno, detido e procesado no 1948 por presuntas implicacións co partido comunista, foi absolvido.
Nos anos 90 un dos seus irmáns,  probablemente asesorado polo inesquecible Gonzalo Adrio, solicita (e consigue) que se subsanen as falsidades que constaban na anotación do rexistro civil no senso de que o lugar da morte (A Caeira, O Vao) non pertencía a Pontevedra senón a Poio, polo que debía rexistrarse naquel concello e a causa fundamental da morte: fusilamento despois dun consello de guerra por defender ideas políticas.
Serva este breve apunte para lembrar a un home para quen, como escribe o seu sobriño Víctor F. Freixanes, o Día da Galiza Mártir tamén foi o seu día, aínda que a súa execución fora en decembro.

Viewing all 229 articles
Browse latest View live